W maju mieliśmy przyjemność współorganizować wizytę przedstawicieli Gombin Jewish Historical & Genealogical Society w Gąbinie. Spotkali się oni z uczniami i uczennicami z Zespołu Szkół imienia Stanisława Staszica. Nie była to pierwsza wizyta reprezentantów Gombin Society w mieście ich przodków – w 2012 roku odwiedzili inną gąbińską Szkołę Dialogu, a absolwenci i absolwentki programu oprowadzili ich po żydowskich zabytkach miejscowości.

Gombin Society powstało w 1996 roku. Jego misją jest zachowywanie kultury, historii i dziedzictwa gąbińskich Żydów, a także podtrzymywanie więzi łączących społeczność ich potomków z całego świata.

fot. M.Piekarska

Choć rok szkolny już prawie za nami, uczestnicy i uczestniczki programu Szkoła Dialogu z Pułtuska, Płońska i Siedlec mieli okazję spotkać się z Georgem Elbaumem, urodzonym w Warszawie Ocalałym z Zagłady, który od lat wspiera Forum Dialogu, a w zeszłym roku był gościem specjalnym Gali Szkoły Dialogu 2017. Podczas spotkania George dzielił się historiami z dzieciństwa i rozmawiał z uczniami i uczennicami o swoim wojennym i powojennym życiu. Jak zwykle po prelekcji, zgromadzone osoby chętnie ustawiły się po autografy Georga na egzemplarzach jego wspomnień pt. „Bez wczoraj, bez jutra. Migawki z dzieciństwa w czasach Zagłady”, które ukazały się po polsku dzięki współpracy z Forum Dialogu.

fot. H.Gospodarczyk, A.Mierzwa, M.Usiekniewicz

„Wspaniały pobyt w Izraelu ze wspaniałymi ludźmi. Było ekumenicznie i międzyreligijnie (…) Pomimo mojego ostatniego głębokiego kryzysu eklezjalnego poczułam się zanurzona w chrześcijaństwie. Nie opartym na dogmatach i klerykalizmie, ale na spotkaniu i doświadczeniu”, powiedziała jedna z uczestniczek programu Wspólne Dziedzictwo, organizowanego przez Forum Dialogu we współpracy z Jad Waszem. Program skierowany do liderek i liderów polskich społeczności chrześcijańskich ma na celu zapoznanie osób, które mają wpływ na kształtowanie religijnego dyskursu w Polsce, z historią i dziedzictwem polskich Żydów.

Podczas intensywnego, tygodniowego pobytu w Izraelu uczestnicy i uczestniczki wizyty spotykali się z ekspertami i ekspertkami Jad Waszem, aby rozmawiać o życiu żydowskim w przedwojennej Polsce, historii antysemityzmu i Zagładzie. Te spotkania przeradzały się w głębokie dyskusje na tematy historyczne, filozoficzne i teologiczne, które brały pod uwagę zarówno polską, jak i izraelską narrację o przeszłości.

Uczestnicy i uczestniczki mieli też okazję wysłuchać osobistych historii, takich jak ta profesora Yorama Diamanta, który opowiedział o dzieciństwie w czasach Zagłady i jak wpływie na późniejsze zaangażowanie w szerzenie wiedzy o tych tragicznych czasach. Taly Gazit, Tami Gutman i Sara Minash podzieliły się swoimi refleksjami na temat bycia częścią Drugiego Pokolenia. Ten bardzo osobisty wymiar rozmów pozwolił na konstruktywne skonfrontowanie obowiązujących w Polsce i Izraelu oficjalnych narracji na temat stosunków polsko-żydowskich. Doskonałym podsumowaniem tych niezwykle ważnych wątków był szabat w synagodze Kehillat Yedidya, podczas którego członkowie społeczności zaprosili uczestniczki i uczestników wizyty do wspólnego posiłku. W kameralnej, rodzinnej atmosferze mogli porozmawiać otwarcie na wiele tematów, także tych najbardziej bolesnych, a zarazem najważniejszych.

fot. M.Sokołowska

Tygodniowa wizyta studyjna w Polsce dla naszych gości ze Stanów Zjednoczonych dobiegła właśnie końca. Pobyt, któremu przewodniczyła długoletnia Przyjaciółka Forum Dialogu Lisa Van Allsburg, był dla żydowskich uczestników i uczestniczek nie tylko idealną okazją zdobycia wiedzy na temat współczesnej Polski i dialogu polsko-żydowskiego, ale także do spotkania się z z uczennicami i uczennicami Szkoły Dialogu oraz Liderami i Liderkami Dialogu. To oni codziennie pomagają odkrywać, zachowywać, dokumentować i popularyzować żydowskie dziedzictwo Polski i chronić pamięć o żydowskich społecznościach niegdyś żyjących w ich miejscowościach.

Wizyta rozpoczęła się uroczystą kolacją z prezesem Forum Dialogu, Andrzejem Folwarcznym. Następnego dnia zwiedzaliśmy Warszawę i jej żydowskie zabytki. W intensywnym programie wizyty nie zabrakło też czasu na spotkania z ekspertami i ekspertkami od żydowskiej historii i współczesnej Polski, a także pogłębionego zwiedzania Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

Następnie nasza grupa opuściła Warszawę i udałą się do Małopolski. W Brzesku odwiedziła Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1, kontynuującą Szkołę Dialogu. Po zapoznawczych warsztatach poprowadzonych przez trenerkę Forum – podczas których uczennice i uczniowie wykonali utwór własnego autorstwa, upamiętniający żydowską społeczność miasta – uczestnicy i uczestniczki spotkania udali się na miejscowy cmentarz żydowski, aby zapalić znicze. Następnym elementem programu było zwiedzanie Brzeska śladem żydowskiej historii. Uczestnicy i uczestniczki wizyty podkreślali później, że byli pod ogromnym wrażeniem „poświęcenia i oddania młodzieży, z którym odkrywają i przywracają żydowskie dziedzictwo swojej miejscowości”, a także ich „imponującej jak na wiek mądrości i wiedzy”.

fot. H. Gospodarczyk i M.Usiekniewicz

W słynnym z secesyjnej architektury i niegdyś bogatego żydowskiego życia Nowym Sączu uczestnicy i uczestnicy wizyty spotkali się z Liderami i Liderkami Dialogu z Sądeckiego Sztetla. Ta oddolna organizacja pozarządowa została stworzona przez ludzi różnych zawodów i talentów, których połączyło zamiłowanie do żydowskiej historii Sącza, potrzeba chronienia jego pamięci i popularyzacji tego dziedzictwa oraz pragnienie odbudowania więzi z potomkami sądeckich Żydów, obecnie rozproszonymi po całym świecie. Po niezwykłym zwiedzaniu miasta, podczas którego w roli przewodników wystąpili Liderzy Dialogu Artur Franczak i Łukasz Połomski, wszyscy udali się na wspólne świętowanie szabatu.

Program wizyty zakończył się wizytą w Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu i zwiedzaniem Krakowa, czemu towarzyszyła kolejna runda spotkań z ekspertkami i ekspertami w dziedzinie relacji polsko-żydowskich i ich skomplikowanej historii.

fot. A.Szulc

Za nami kolejna wizyta w Stanach Zjednoczonych w ramach Polsko-Żydowskiego Programu Wymiany organizowanego wspólnie z AJC. W dniach 31 marca – 7 kwietnia polska delegacja odwiedziła Waszyngton, Boston i Nowy Jork. Podczas intensywnego pobytu uczestnicy i uczestniczki spotkali się między innymi z przedstawicielkami i przedstawicielami AJC, z Susanną Heschel, profesor judaistyki na Dartmouth College, uniwersytecie w Hanover w stanie New Hampshire, oraz Izzym Arbeiterem, Ocalałym z Zagłady.

Zwiedzili United States Holocaust Memorial Museum, gdzie spotkali się z Jackiem Nowakowskim, jednym z kuratorów wystawy, oraz odbyli wycieczkę po nowojorskich dzielnicach zamieszkanych przez społeczności chasydzkie. Program wizyty obejmował także liczne mniej formalne rozmowy i spotkania, a wizytę zakończyło spotkanie z nowojorskimi Przyjaciółmi Forum.

fot. Z.Radzik

Program „Wspólne dziedzictwo” to nowa inicjatywa fundacji Forum Dialogu, która startuje w tym roku we współpracy z instytutem Jad Waszem. Program jest adresowany do liderów z różnych kręgów kościołów chrześcijańskich działających w Polsce: świeckich aktywistów, duchownych, dziennikarzy. Wynika wprost z naszego głębokiego przekonania, że prawdziwa zmiana relacji polsko-żydowskich musi w naszym kraju włączać również liderów społeczności chrześcijańskich i mieć także wymiar religijnego namysłu nad wspólnym dziedzictwem historii i religii, które nas łączy.

Uczestniczki i uczestnicy programu zmierzą się ze skomplikowanymi kwestiami judeochrześcijańskiego dziedzictwa, ale także trudnego współistnienia w Polsce społeczności chrześcijańskiej i żydowskiej, które to kwestie kształtowały stosunki polsko-żydowskie w przeszłości i nie przestają na nie wpływać również teraz.

W tym roku w ramach programu odbędą się łącznie trzy spotkania, dwa w Polsce i jedno w Izraelu. Zaczęliśmy od marcowego seminarium w Warszawie, podczas którego zajęliśmy się zagadnieniami polskiego i izraelskiego dyskursu o Zagładzie, historii polskich badań nad Holokaustem oraz próbowaliśmy sobie odpowiedzieć na pytanie, jak pamięć o wydarzeniach historycznych przekłada się na osobiste narracje.

fot. M.Sokołowska

Nasi trenerzy i trenerki bezustannie pracują nad doskonaleniem swoich umiejętności i warsztatu, a także pogłębiają wiedzę na temat historii i kultury polskich Żydów. W lutym zespół trenerski wziął udział w seminarium poprowadzonym przez Renatę Masną i Michała Chojaka z Yahad – In Unum. Ta francuska organizacja zajmuje się odnajdywaniem miejsc masowych mordów na Żydach dokonywanych przez Einsatzgruppen na terenach dzisiejszej Ukrainy, Białorusi, Rosji, Mołdawii i Polski. Swoją misję realizuje poprzez prowadzenie badań w archiwach oraz wyprawy badawcze,podczas których zbierane są opowieści świadków wydarzeń i dowody kryminalistyczne. Jej publikacja „Holocaust by Bullets” otrzymała w 2008 nagrodę Holocaust by Bullets przyznawaną przez Jewish Book Council.

Renata i Michał zaprezentowali zebranym „Holocaust by Bullets”, a także opowiedzieli o wyjątkowych metodach badawczych stosowanych przez Yahad – In Unum. Była to dla trenerów i trenerek świetna okazja do zdobycia nowych umiejętności w zakresie przeprowadzania wywiadów ze świadkami historii. Na pewno przyda się to w pracy z uczestniczkami i uczestnikami programu Szkoła Dialogu, którzy często przeprowadzają wywiady ze starszymi członkami swoich lokalnych społeczności w ramach realizowanych projektów upamiętniających.

Gala Szkoły Dialogu odbędzie się dokładnie za tydzień. Chcielibyśmy z dumą zaprezentować tegoroczny plakat, zaprojektowany przez Tomka Frycza i Marcina Wichę. Wicha to znany grafik, rysownik, felietonista i pisarz. Projektuje okładki, plakaty i znaki graficzne, pisze o roli designu w codziennym życiu. W 2018 roku został laureatem Nagrody Literackiej Nike za książkę „Rzeczy, których nie wyrzuciłem”, zbiór esejów poświęconych wspomnieniom o matce autora. Historia ich trudnej relacji staje się tam wehikułem rozważań na tematy takie jak posiadanie żydowskich korzeni w okresie PRL-u, mentalność polskiej inteligencji czy rodzinne zdobywanie i przechowywanie przedmiotów. Projekty graficzne Marcina Wichy są znane z oszczędnej formy i użycia zdecydowanych kolorów. Tomek Frycz jest projektantem, malarzem i trębaczem jazzowym.