W trudnym obszarze relacji polsko-żydowskich, gdzie pamięć rodzin chrześcijańskich i żydowskich splata się i ściera z narodowymi tożsamościami, stereotypami i dekadami politycznych zabiegów na historii, fundamentem dialogu są rzetelne badania historyczne. W Polsce w ostatnim dwudziestoleciu powstają najważniejsze prace dotyczące badania przebiegu Zagłady na ziemiach polskich. To one są często punktem wyjścia i gruntem dla poważnej dyskusji i odbudowy więzi między współczesnymi mieszkańcami naszego kraju a polskimi Żydami oraz ich potomkami.

Dlatego też niepokój budzą okoliczności towarzyszące procesowi, jaki wytoczono prof. Barbarze Engelking i prof. Janowi Grabowskiemu w związku z wynikami ich badań opublikowanymi w tomie „Dalej jest noc: losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski” oraz podejmowane wokół niego próby dyskredytowania pozwanych naukowców. Jako organizacja od ponad dwudziestu lat zajmująca się przywracaniem pamięci o polskich Żydach, głównie poza dużymi ośrodkami miejskimi, jesteśmy przekonani, że tego rodzaju sytuacje będą działać odstraszająco na historyków – zwłaszcza młodych, działających lokalnie i nieposiadających silnych sieci wsparcia. Będzie to uderzać w wolność badań naukowych dotyczących historii polskich Żydów, a w konsekwencji siać spustoszenie w budowanym mozolnie od lat obszarze dialogu polsko-żydowskiego.

Opisywanie złożonej rzeczywistości historycznej nie powinno kończyć się w sądzie. Będący u źródła oskarżenia fragment publikacji „Dalej jest noc ” jest oparty o świadectwo Ocalałej, a one zawsze zasługują na wysłuchanie z najwyższą empatią i pokorą. To, że przytaczane przez badaczy fakty są niemiłe współczesnym Polakom, powinno nas zachęcać do dogłębnych i uczciwych badań nad historią oraz skłaniać do refleksji nad wizją siebie, jaką mamy jako Polacy. Tożsamość i duma narodowa wymagające ochrony prawnej i strzeżone wysokimi karami muszą być bardzo kruche. Wierzymy, że polska tożsamość jest w stanie udźwignąć uczciwy rozrachunek z historią.