Karolina i Piotr Jakoweńko

Założyciele fundacji „Brama Cukermana” (prezes zarządu i skarbnik Fundacji). Działają od 2008 roku. Na skutek ich działań zostały wpisane do rejestru zabytków woj. śląskiego oraz poddane renowacji zabytkowe polichromie znajdujące się w dawnym żydowskim domu modlitwy w Będzinie. W latach 2008 – 2010 stworzyli szlak turystyczno-edukacyjny przedwojennych żydowskich przedsiębiorstw pod nazwą „Hurtownia Manufaktury” – na terenie Będzina, Sosnowca i Dąbrowy Górniczej. Od 2009 realizują program “Świadkowie Historii: Będzin”, w ramach którego przeprowadzane są wywiady ze starszymi mieszkańcami miasta, pamiętającymi przedwojenny żydowski Będzin. Oprowadzają grupy turystyczne z całego świata żydowskim szlakiem w miastach woj. śląskiego. Są autorami audioprzewodników po dziedzictwie żydowskim w 11 miastach województwa śląskiego pn. „Opowieści Nieobecnych”. Ich Fundacja była partnerem przy tworzeniu wystawy  „Utracone nadzieje. Ludność żydowska w województwie śląskim/katowickim w latach 1945-1970”. Organizowali wydarzenia promujące żydowską historię regionu oraz kulturę współczesnego Izraela – „SABABA. Dobra zabawa z kulturą żydowską”. W 2013 – rozpoczęli cykl warsztatów dla młodzieży na temat historii żydowskiej -“CHEDER. Przestrzeń edukacji społecznej”. W roku 2014 opublikowali raport o stanie zachowania cmentarzy żydowskich „Nasze cmentarze. Inicjatywa Społeczna na rzecz cmentarzy żydowskich w województwie śląskim”. Obecnie związani z działalnością Domu Pamięci Żydów Górnośląskich (oddział Muzeum w Gliwicach), gdzie Karolina pełni funkcję kierownika. Są laureatami nagrody im. Marii i Łukasza Hirszowiczów (2014), nagrody „Chroniąc pamięć” – nadawanej Polakom zaangażowanym w zachowanie dziedzictwa żydowskiego w Polsce i dialog polsko-żydowski (2013) oraz Zagłębiowskiej Nagrody Humanitas (2014).

Piotr Jakoweńko: Chyba los tak chciał, że zajęliśmy się tą tematyką. Przez przypadek dowiedzieliśmy się od urzędnika, że na pierwszym piętrze prywatnej kamienicy w Będzinie jest do wynajęcia dawny żydowski dom modlitwy. Ta mała bożnica została odkryta w 2006 r., ale żaden urząd ani organizacja nie chciały wziąć odpowiedzialności za to miejsce. Nas to zszokowało.

Karolina Jakoweńko: Pochodzę z Będzina. Przed wojną mieszkało tutaj około 30 tys. Żydów, ale ich historia została zamieciona pod dywan. W centrum miasta można zobaczyć tablice informacyjne, pomniki upamiętniające getto i synagogę, jednak prawie nikt się tym nie interesuje. Stwierdziliśmy, że musimy ten dom modlitwy wynająć, bo w przeciwnym razie kolejna pamiątka po historii naszego miasta zostanie zniszczona. Zdecydowaliśmy się, nie mając pojęcia, co z tym miejscem zrobimy. To był spontaniczny odruch.

Karolina: Studiowałam kulturoznawstwo, a Piotrek projektowanie graficzne. Dopiero kiedy zajęliśmy się domem modlitwy, dowiedzieliśmy się, jaki był wkład Żydów w rozwój Będzina. Budowali fabryki i kamienice, rozwijali przemysł, większość z nich mieszkała w centrum miasta. W ramach tej pasji skończyłam podyplomowo studia związane z historią Żydów na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jestem też przewodnikiem terenowym i miejskim po województwie śląskim. Piotrek to pasjonat historii, ale też człowiek odpowiedzialny za doskonałą oprawę graficzną wszystkich naszych druków – to bardzo ważne, bo poprzez naszą identyfikację wizualną jesteśmy rozpoznawalni. Od stycznia 2016 r. roku pracuję w Muzeum w Gliwicach i pełnię funkcję kierownika w nowym oddziale – Domu Pamięci Żydów Górnośląskich. Rodzina? Najważniejsza. Pierwsze dziecko: Brama Cukermana, drugie: Helenka – najsłodszy i najwspanialszy człowiek na całym świecie! Naszym nieodwołalnie największym sukcesem było odrestaurowanie polichromii w domu modlitwy. Przekonaliśmy właścicieli kamienicy, żeby wynajęte przez nas mieszkanie wpisać do rejestru zabytków, a potem założyliśmy Fundację Brama Cukermana i złożyliśmy wnioski o dotacje na renowacje polichromii. Pozyskaliśmy sto procent dofinansowania od śląskiego wojewódzkiego konserwatora zabytków, co się bardzo rzadko zdarza. Myślę, że urzędnicy docenili fakt, iż młodzi ludzie chcą chronić dziedzictwo kulturowe. I to jeszcze nie swoje.

Od 2008 r. zrealizowaliśmy w fundacji wiele projektów: szlak turystyczno-edukacyjny przedwojennych żydowskich przedsiębiorstw pod nazwą „Hurtownia Manufaktury” – na terenie Będzina, Sosnowca i Dąbrowy Górniczej. Od 2009r. realizujemy program „Świadkowie Historii: Będzin”, w ramach którego przeprowadzane są wywiady ze starszymi mieszkańcami miasta, pamiętającymi przedwojenny żydowski Będzin. Oprowadzamy grupy turystyczne z całego świata żydowskim szlakiem w miastach województwa śląskiego. Stworzyliśmy audioprzewodniki po dziedzictwie żydowskim w 11 miastach województwa śląskiego pn. „Opowieści Nieobecnych”. Fundacja była partnerem przy tworzeniu wystawy „Utracone nadzieje. Ludność żydowska w województwie śląskim/katowickim w latach 1945–1970”. Organizowała wydarzenia promujące żydowską historię regionu oraz kulturę współczesnego Izraela – „SABABA. Dobra zabawa z kulturą żydowską”. W 2014 r. rozpoczęliśmy cykl warsztatów dla młodzieży na temat historii żydowskiej – „CHEDER. Przestrzeń edukacji społecznej”. W roku 2014 r. fundacja opublikowała raport o stanie zachowania cmentarzy żydowskich „Nasze cmentarze. Inicjatywa Społeczna na rzecz cmentarzy żydowskich w województwie śląskim”. Obecnie pracujemy nad wydaniem książki z niepublikowanymi zdjęciami z żareckiego getta.

Piotr: Chcielibyśmy, żeby Brama Cukermana stała się placówką kultury lub funkcjonowała jako miejsce edukacyjne, upamiętniające Żydów z Będzina i okolic. Edukacja stała się celem fundacji, bo w szkołach uczymy się tylko ogólnej narracji historycznej, a Śląsk i Zagłębie zawsze były wielokulturowe i to był zupełnie inny świat, inna historia. Jeden z projektów, który realizujemy od 2014 r. („CHEDER. Przestrzeń edukacji społecznej”), jest skierowany do uczniów klas gimnazjalnych i średnich. Prowadzimy w szkołach serie spotkań, podczas których opowiadamy o historii Żydów, o zagładzie, antysemityzmie, czasami zwiedzamy cmentarze żydowskie. Wierzymy, że to właśnie ma sens dla lokalnej społeczności, która jest naszym najbliższym odbiorcą. Dla ludzi z całego świata nasza Brama Cukermana jest domem, do którego zawsze mogą zawitać. W odbiorze dawnych potomków zagłębiowskich Żydów jesteśmy pozytywnymi wariatami, którzy poświęcili swoje życie niecodziennej pasji.

Działania