Jolanta Świerczek-Stelmach

Dąbrowa Tarnowska

Liderzy

Mieszkam na południu Polski w Dąbrowie Tarnowskiej, gdzie do dzisiejszego dnia zachowało się wiele pozostałości po żydowskich mieszkańcach, przede wszystkim wspaniała, monumentalna synagoga, która w 2012 roku odzyskała dawną świetność. Kiedy byłam dzieckiem fascynowały mnie te miejsca, ale też dziwił fakt, że do ogromnej świątyni nikt nie przychodzi się modlić, a cmentarz z dziwnymi nagrobkami, nie odwiedzany przez nikogo, zarasta chwastami i krzewami. Dziecięcą ciekawość trudno było zaspokoić i uzyskać odpowiedzi na pojawiające się pytania. Również edukacja szkolna okazała się w tym temacie niewystarczająca. Dopiero studia podyplomowe o Zagładzie, a także wizyty studyjne w Jad Waszem przygotowały mnie do tego, aby w mojej pracy znaleźć czas również na szersze odwoływania się do kultury żydowskiej, upamiętnianie ofiar Zagłady oraz próbę zwalczania zastanych stereotypów i uprzedzeń.

Pracuję w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 w Dąbrowie Tarnowskiej jako nauczycielka-polonistka. W pracy spotykam się z uczniami pochodzącymi w większości ze środowisk wiejskich, gdzie dość mocno zakorzenione są poglądy antysemickie. Dlatego tak ważną sprawą okazało się wprowadzenie do szkoły elementów edukacji o Zagładzie. W środowisku szkolnym znalazłam w tym temacie sprzymierzeńców, szczególnie w osobie nauczyciela języka angielskiego, Jerzego Stelmacha (prywatnie mojego męża), z którym realizuję projekty związane z kontaktami z młodzieżą izraelską i amerykańską. Ponadto jestem matką dwóch dorosłych córek, mam też dwuletniego wnuka. Wolny czas spędzam na czytaniu książek, pielęgnowaniu ogrodu oraz zwiedzaniu Polski i świata, mam na swoim koncie nawet kilka wypraw w dalekie, egzotyczne kraje.

Pierwszym projektem, który zainicjowałam w 2003 roku, było zorganizowanie Dnia Pamięci o Holokauście dla uczczenia 60. rocznicy powstania w getcie warszawskim. W bieżącym roku odbyła się XV edycja tej imprezy, do organizacji której udało mi się włączyć koleżanki ze szkoły oraz dyrektora Dąbrowskiego Domu Kultury. Na Dzień Pamięci składają się konkursy, wystawy, spotkania z dawnymi żydowskimi mieszkańcami (na przykład podczas I edycji był obecny, nieżyjący już, mec. Marceli Wajsbard) oraz „Dziećmi Holokaustu”, a także projekcje filmów dokumentalnych i fabularnych. Impreza cieszy się wielką popularnością i co roku bierze w niej udział ponad 100 uczestników ze szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych powiatu dąbrowskiego, a patronat sprawują nad nią burmistrz miasta i starosta dąbrowski. W 2008 roku nasza impreza zdobyła wyróżnienie w ramach ogólnopolskiego projektu „Pamięć dla Przyszłości”.

Kolejnym przedsięwzięciem był mój udział w 2006 roku w powstaniu filmu dokumentalnego w reżyserii Marii Zawady-Bilik pod tytułem „Śladami historii D. T. – Żydzi dąbrowscy”. Film ten trwa 48 minut i przedstawia historię, obyczaje i zagładę dąbrowskich Żydów oraz przybliża ocalałe w mieście judaica. Trafił on do wszystkich bibliotek szkolnych powiatu i był kilkakrotnie emitowany przez TVP Kraków, ciesząc się dużym zainteresowaniem wśród mieszkańców naszego miasta. W bieżącym roku wraz z moimi uczniami wzięłam udział w kręceniu kolejnego filmu, tym razem dużo krótszego i dotyczącego funkcjonowania odremontowanej synagogi, w której mieści się obecnie Ośrodek Spotkania Kultur. Zostałam również poproszona przez redaktora internetowego „Nowego Kuriera Dąbrowskiego” Pawła Srokę o przygotowanie artykułów o dąbrowskich Żydach. Są dostępne do dzisiejszego dnia w rubryce „Judaica”.

Od 2007 roku moja szkoła uczestniczy w międzynarodowym projekcie „Bliżej siebie” i posiada zaszczytne miano „Szkoły Spotkań i Dialogu”. Co roku odwiedza nas ponad 100 osobowa grupa młodzieży z Netanii, która wspólnie z polskimi rówieśnikami bierze udział w warsztatach, konkursach, rozgrywa mecze sportowe, uczy się polskich tańców i piosenek oraz zwiedza zabytki związane z historią żydowską.

W 2010 roku włączyliśmy się też w ogólnopolski projekt „Nie masz już w Polsce żydowskich miasteczek”, firmowany przez Stowarzyszenie Centrum Polsko-Niemieckie, który polegał na opracowaniu gry miejskiej związanej z miejscowymi judaicami. Wyłoniona grupa uczniów wzięła udział w warsztatach, oprowadzała swoich rówieśników po urządzonej w szkole wystawie „Żydzi w Polsce. Swoi czy obcy?” i wreszcie przygotowała przewodnik „Żydowskim szlakiem po Dąbrowie Tarnowskiej”, który zdobył II nagrodę.

Zdobytą wiedzą dzielę się, oprowadzając młodzież szkolną oraz zainteresowanych dorosłych po miejscach związanych z historią i kulturą żydowską w formie wycieczek przedmiotowych, wykładów dla rożnych zorganizowanych grup i przyjeżdżających do naszego miasta gości z zagranicy, w tym potomków dawnych żydowskich mieszkańców. Oprócz spotkań z młodzieżą izraelską od 3 lat uczestniczymy w bardzo ciekawym projekcie, który w Europie jest realizowany przez młodzież ze szkół średnich z New Jersey i Kalifornii oraz z Teksasu. Nasze miasto jest na trasie poznawania historii Zagłady przez amerykańską młodzież pod przewodnictwem prof. Shalmiego Barmore’a. Uczniowie wspólnie uczestniczą w warsztatach przygotowanych przez nauczyciela języka angielskiego, Jerzego Stelmacha, zwiedzają dąbrowskie zabytki żydowskie, biorą udział w spotkaniach ze świadkami historii i Dniach Pamięci.

Od lat współpracuję z wieloma instytucjami, takimi jak ORE, Stowarzyszenie Dzieci Holokaustu, IPN, Żydowskie Muzeum Galicja, Centropa, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Żydowski Instytut Historyczny, które organizują szkolenia, konferencje i inspirują mnie do nowych wyzwań. W 2017 roku włączyliśmy się w projekt Centropy i przygotowaliśmy film o ostatnim pobożnym dąbrowskim Żydzie, Samuelu Rocie. Nagrodą za pracę uczniów był dwudniowy pobyt w Budapeszcie, gdzie odbyła się gala finałowa. Wzięliśmy też udział w ogólnopolskim konkursie w ramach projektu „Pamięć dla Przyszłości”, polegającym na nakręceniu filmu o Archiwum Ringelbluma dla uczczenia 75. rocznicy istnienia Żydowskiego Instytutu Historycznego. Na uroczystej gali w Muzeum POLIN byłam dumna ze zdobytego przez moich uczniów II miejsca.

Podsumowując moje prawie piętnastoletnie zmagania z tematyką Zagłady na terenie szkoły, miasta i powiatu muszę stwierdzić, że podjęta przeze mnie inicjatywa przynosi mi wiele satysfakcji zawodowej i osobistej, choć mimo upływu czasu nie jest to przedsięwzięcie z gatunku tych najłatwiejszych. Bardzo miło jest widzieć zaangażowanie uczniów i nauczycieli ze szkół z naszego terenu w projekt, którego znaczenie wykracza daleko poza ramy artystycznych zmagań. Niewątpliwym wsparciem jest przychylność miejscowych władz, dobra współpraca z Dąbrowskim Domem Kultury, pomoc ludzi zaangażowanych w dialog polsko-żydowski oraz obecność zainteresowanych gości z zagranicy. Przypominanie o ważnym żydowskim rozdziale historii naszej małej ojczyzny nie dla wszystkich, niestety, jest oczywiste i potrzebne i od czasu do czasu dochodzą mnie głosy, iż tego typu działania są co najmniej kontrowersyjne. Mimo to myślę, że moja praca warta jest tej ceny w imię elementarnej prawdy historycznej oraz ku pożytkowi edukacyjnemu dla naszej młodzieży, która powinna wiedzieć, do czego prowadzą nietolerancja, uprzedzenia religijne i rasowe, ignorancja i zawiść. Myślę, że odpowiedzialny nauczyciel po prostu nie może uciekać od przekazywania możliwie najszerszego obrazu przeszłości w imię odpowiedzialności za przyszłość.

Działania

Jolanta Świerczek-Stelmach

Dąbrowa Tarnowska

kontakt:
jolanta.swierczek-stelmach@liderzydialogu.pl