Katarzyna Winiarska

Przyjechałam z Warszawy do Teremisek, małej wsi koło Białowieży w 2002 roku tworzyć Uniwersytet Powszechny w Teremiskach, nieformalną instytucję edukacyjną, w którym m.in. prowadziłam dla studentów program edukacji międzykulturowej. Kultura i historia Żydów była jego integralną częścią. Już wtedy zobaczyłam, że o społeczności żydowskiej Białowieży niewiele wiadomo, nic nie napisano i, co potwierdziły kolejne lata, nic się o niej nie mówi. W którymś momencie okazało się, że budynek, w którym mieścił się nasz Uniwersytet, dawna wiejska szkoła zbudowana przez mieszkańców po wojnie została zbudowana z rozebranego w Białowieży i postawiony na nowo budynku żydowskiej szkoły. Na podwórku starego gospodarstwa, które kupiłam z mężem, znaleźliśmy kawałek zniszczonej macewy. Lata mijały i im bardziej wrastałam w Białowieżę, tym bardziej czułam niewypowiedzianą pustkę po społeczności żydowskiej w tym miejscu. I co raz bardziej czułam, że jak ja się nie zajmę tą pustką, nikt tego nie zrobi. Dlatego w 2015 roku wystąpiłam do Ministra Kultury o stypendium na zebranie i opracowanie historii białowieskich Żydów, które opublikowałam w postaci strony internetowej Wirtualne Muzeum Historii Żydów w Białowieży www.jewish-bialowieza.pl.

Jestem animatorką kultury, absolwentką Instytutu Kultury i Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego ze specjalizacją animacja kultury oraz podyplomowych studiów judaistycznych w Instytucie Historii Uniwersytetu Warszawskiego. Jestem współtwórczynią Uniwersytetu Powszechnego im. J.J. Lipskiego w Teremiskach koło Białowieży, którym współkierowałam przez cały czas jego działania. W latach 2002 – 2008 pełniłam rolę wychowawczyni młodzieży w stacjonarnym programie UP, byłam też autorką i nauczycielką programu edukacji międzykulturowej „Oikoumene”, współtwórczynią spektaklu i książki „Opowieści Teremiszczańskie” oraz Muzeum Teremiszczańskiego. Stworzyłam też w swojej drewnianej stodole Teatr w Teremiskach, w którym goszczę zespoły z całej Polski i zagranicy. Jestem też twórczynią i animatorką długofalowych programów edukacji kulturowej w przedszkolu i szkole w Białowieży. Swoje działania prowadzę w ramach Fundacji Edukacyjnej Jacka Kuronia, której jestem członkinią Zarządu. Od 2018 roku mieszkam w Warszawie, bywając w Teremiskach i Białowieży regularnie.

fot. J.Szkarłat

Od paru lat zbieram materiały dotyczące historii białowieskich Żydów – prowadzę kwerendy w archiwach i zasobach dostępnych w internecie, zbieram wywiady od najstarszych świadków w Białowieży oraz odnajduję potomków żydowskich rodzin z Białowieży. Opracowany materiał opublikowałam jako Wirtualne Muzeum Historii Żydów w Białowieży, dostępne w internecie pod adresem: www.jewish-bialowieza.pl i stale je uzupełniam. W 2016 roku prezentowałam w Białowieży mobilną wystawę POLIN „Muzeum na kółkach”. Odnalazłam żyjącego Ocalałego z Białowieży, Davida Waldshana, z którym nagrałam wywiad i opublikowałam w postaci filmu. Jest to jedyne istniejące na świecie świadectwo żydowskiego mieszkańca z Białowieży. W ramach Fundacji Edukacyjnej Jacka Kuronia wspólnie z reżyserką Joanną Troc stworzyłam z dziećmi z Białowieży spektakl oparty na opowieściach o żydowskich mieszkańcach Białowieży przekazanych mi przez najstarszych mieszkańców „Sąsiedzi, których nie ma”, który pokazujemy zarówno w Białowieży, jak i różnych miejscach w Polsce, w tym m.in. w Muzeum POLIN Warszawie. W 2019 zrealizowałam również projekt „Z Białowieży do Izraela, z Izraela do Białowieży” – zbierania historii od potomków żydowskich rodzin z Białowieży, których przodkowie wyjechali przed wojną. W 2018 roku byłam nominowana do Nagrody POLIN. W 2019 roku zajmuję się przygotowaniem pomnika w Białowieży upamiętniającego jej żydowskich mieszkańców. Jestem też trenerką Szkoły Dialogu, w ramach innego programu Forum Dialogu.

Wierzę, że żydowska historia naszych miejscowości nie jest historią Żydów, ale naszą wspólną historią, o którą powinniśmy dbać tym bardziej, im mniej żydowskich mieszkańców ocalało, im mniej jest tej historii obecnej, im mniej tych śladów pozostało. Nie tylko dla tych, których nie ma, ale też dla nas samych. Kiedy zaczynałam odgrzebywać pamięć o społeczności żydowskiej Białowieży, robiłam to z myślą o nas, o dzisiejszej Białowieży, o mieszkających tam dzieciach, w tym moich własnych, wierząc, że budowanie naszej tożsamości jest związane z tożsamością miejsca, w którym mieszkamy. A tożsamość miejsca to całość jego historii i losy wszystkich jej mieszkańców. Chciałam więc przywrócić Białowieży żydowski kawałek jej historii. Z czasem zaczęłam odnajdywać, lub sami zaczęli się znajdować, potomków białowieskich Żydów i dla nich moja praca ma inny wymiar – zarówno merytoryczny, bo często – dzięki opowieściom mieszkańców Białowieży – wiem o ich przodkach więcej niż oni, jak i emocjonalny.

Działania