Jakub Niewiński

Murowana Goślina jest niewielkim wielkopolskim miasteczkiem, w którym przed wojną społeczność żydowska obok niemieckiej była ważną częścią społecznego organizmu z własną dzielnicą, synagogą i cmentarzem. Tutaj w 1812 r. urodził się rabin Adolf Wiener. Żydzi zajmowali się handlem, udzielali się w radzie miasta, wspierali ochotniczą straż pożarną. Niestety II wojna światowa doprowadziła do ich unicestwienia fizycznego oraz mentalnego z pamięci zbiorowej gośliniaków. Niewielu mieszkańców pamięta o swoich żydowskich sąsiadach – a w przestrzeni lokalnej nie ma żadnego namacalnego “przypominacza” o tych, którzy zniknęli. Ocalała tylko jedyna macewa, a reszta posłużyła do utwardzenia miejskiej drogi. Kiedy więc po studiach wróciłem do swojej rodzinnej miejscowości jako nauczyciel, zdecydowałem się przywrócić pamięć o dziedzictwie żydowskim i o konkretnych żydowskich mieszkańcach.

Wtedy właśnie zaprosiłem do współpracy lokalną społeczność, w tym młodzież z Gimnazjum nr 1 im. Hipolita Cegielskiego oraz Gimnazjum nr 2 im. Jana Kochanowskiego. W 2007 roku stworzyliśmy miejsce pamięci na cmentarzu żydowskim z symbolicznym gołębiem wykonanym przez młodzież z Polski i Izraela z kawałków porcelany oraz rzeźba holenderskiego artysty pt. “Message to Heaven”, zaczęliśmy zbierać historie oraz nawiązaliśmy współpracę z potomkami goślińskich Żydów z Izraela, Australii oraz USA. Mam wielu przyjaciół w Izraelu, przez dwa lata uczyłem się hebrajskiego w Polsce oraz Jerozolimie. Poza tym historia mojej rodziny wiąże się z obozami w Niemczech: Ravensbruck oraz Bergen Belsen. W miejscowości, w której mieszkam i pracuję, przed wojną mieszkali obok siebie Żydzi – Polacy – Niemcy. Jako nauczyciel czuję więc moralny obowiązek przywracać Pamięć o tych, których już nie ma wśród nas.

Bycie nauczycielem w szkole, gdzie różnorodność i inność stanowią fundament relacji interpersonalnych jest szansą i wyzwaniem jednocześnie. Wspólnym mianownikiem szansy i wyzwania jest zmiana. Od wielu lat jestem zaangażowany w projekty międzynarodowe z różnymi krajami. Współpracuję m.in. z organizacjami pozarządowymi i szkołami z Niemiec, Francji, Norwegii, Izraela, Malty, Gruzji, Armenii, Białorusi i Litwy. Wspólnie mówimy o wartościach, które łączą Wschód i Zachód, które są fundamentem Unii Europejskiej. Wspólne działanie młodzieży z różnych krajów jest najlepszym sposobem na wzajemne poznanie się, integrację oraz pozbycie się stereotypów. Moje dotychczasowe działania koncentrują się przede wszystkim na wielokulturowości oraz dialogu międzykulturowym. Ważnym punktem mojej aktywności jest także problematyka Shoah, zarówno z perspektywy żydowskiej, jak i polskiej.

Dialog polsko-izraelski oraz chrześcijańsko-żydowski jest dla mnie ważnym doświadczeniem. Tolerancja nie może być tylko pustym, wyłącznie medialnym terminem, potrzebnym do budowania dobrego wizerunku osób czy instytucji. Musi się aktualizować w codziennej praktyce i konkretnych działaniach. Nie można jej jednak budować bez bardzo ważnego fundamentu, którym jest poznanie. Od 2006 roku razem z młodzieżą z Murowanej Gośliny realizujemy projekty edukacyjne dotyczące wielokulturowej przeszłości Murowanej Gośliny, ze szczególnym uwzględnieniem społeczności żydowskiej. Ważnym elementem wszystkich działań jest szukanie tego, co łączy a nie dzieli. Nadrzędną wartością podejmowanych przeze mnie aktywności jest budowanie przestrzeni szacunku i akceptacji każdego człowieka, niezależnie od jego pochodzenia, wyznania, wieku, sprawności fizycznej i psychicznej czy orientacji seksualnej.

Od wielu lat współpracuję z Centrum Edukacji Obywatelskiej i jestem mentorem, coachem oraz autorem scenariuszy zajęć/warsztatów w trzech programach: “Liderzy i Liderki Tolerancji”, “Rozmawiajmy o uchodźcach” oraz “Klub Dobrej Rozmowy”. Czterokrotnie przez okres trzech miesięcy (4 moduły i każdy trwał 3 tygodnie) byłem mentorem w kursie e-coachingowym Szkoły Tolerancji dla grupy 10 nauczycieli i nauczycielek z całej Polski. Motywowałem nauczycieli i nauczycielki do pracy nad projektami edukacyjnymi i społecznymi w ramach działań antydyskryminacyjnych, dzieliłem się własnym doświadczeniem z zakresu przeciwdziałania dyskryminacji, praw człowieka oraz migracji. Czytałem i komentowałem on-line sprawozdania uczestników i uczestniczek po każdym module. Dużym wyzwaniem było dla mnie mentorowanie w szkoleniu on-line “Rozmawiajmy o uchodźcach” ze względu przede wszystkim na ogrom emocji towarzyszących temu tematowi. Dzięki udziałowi w kursie łączącym tematykę edukacji globalnej i międzykulturowej oraz warsztatach nauczyciele i nauczycielki: pogłębili swoją wiedzę dotyczącą tematyki uchodźczej oraz zdobyli podstawowe informacje na temat globalnych migracji (m.in. odnośnie sytuacji w Syrii, innych krajach Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej oraz Wschodniej) w kontekście funkcjonowania współczesnego zglobalizowanego świata i globalnych współzależności oraz otrzymali narzędzia edukacyjne do wykorzystania w czasie rozmów z młodzieżą na tematy nawiązujące do obecnej sytuacji migracyjnej na świecie.

Jednym z nich był pakiet scenariuszy lekcji z serii “Rozmawiajmy o uchodźcach”, w ramach którego przygotowałem dwa warsztaty: “Nuna i Natasza- dwie historie, jedna godność. Empatyczne postrzeganie wykluczonych” oraz “Akceptująca wielokulturowość na wyciągnięcie ręki”. Kontynuacją programu “Rozmawiajmy o uchodźcach” jest “Klub Dobrej Rozmowy”, którego celem jest stworzenie w szkołach przestrzeni do dobrej rozmowy o uchodźcach i współczesnych migracjach. Niebawem pojawią się nowe materiały edukacyjne, w tym mój scenariusz zajęć pt. “Logos” budujący nie tylko mosty werbalne” – zajęcia wykorzystujące metodę Porozumienia Bez Przemocy (PBP) stworzoną przez Marshalla B. Rosenberga. Dwa lata temu razem z młodzieżą gimnazjalną zrealizowaliśmy projekt pt. “Młodzi (i) Seniorzy w Działaniu, czyli Aktywna Pamięć Jutra” na rzecz społeczności lokalnej przeciwko wykluczeniu społecznemu ze względu na wiek. Zaprosiliśmy do współpracy Seniorki i Seniorów z Klubu Seniora “Zacisze”. Udało nam się przezwyciężyć stereotypy dotyczące ludzi starszych jako osób zmęczonych życiem oraz ludzi młodych, którym się nic nie chce. Dzięki wspólnemu działaniu pokazaliśmy, że integracja i współpraca seniorów i seniorek z juniorami i juniorkami są możliwe mimo różnicy wieku oraz innych wizji świata i życia. Mamy nadzieję, że dzięki naszemu projektowi społeczność lokalna Murowanej Gośliny stanie się bardziej otwarta i empatyczna, że ludzie zaczną się naprawdę szanować i podchodzić do siebie z życzliwością budującą zaufanie.

Podczas działań wykorzystaliśmy metody aktywizujące i wzmacniające dialog między młodszymi i starszymi mieszkańcami Murowanej Gośliny oraz innych miejscowości gminnych. Ważnym elementem naszego projektu było spotkanie w Muzeum Żydowskim Galicja z panią Lidią Maksymowicz, która opowiedziała nam historię swojego dzieciństwa spędzonego w Auschwitz. W trakcie warsztatów z seniorami pracowaliśmy głównie w małych grupach. Przy poznawaniu współczesności („aktywna”), przeszłości („pamięć”) oraz przyszłości („jutra”) towarzyszyło nam dziewięć pojęć, o których rozmawialiśmy, biorąc pod uwagę perspektywę ludzi młodszych i starszych. Były to: rodzina, dzieciństwo, wychowanie, przyjaźń, miłość, seksualność, praca, zainteresowania, pasje. Swoich historii słuchaliśmy podczas czterodniowego wyjazdu integracyjno-warsztatowego na Mazury – rozmawialiśmy, dyskutowaliśmy i poznawaliśmy się bliżej. Pięć lat temu młodzież z prowadzonego przeze mnie Koła Wielokulturowego znalazła się wśród zwycięzców w konkursie Ministerstwa Spraw Zagranicznych “Polska dla Wszystkich. Najważniejsze działanie miało charakter dziennikarskiego śledztwa, w ramach którego odbyła się gra miejska pt. “Gdzie są Estera i Roman?”. Wymyślona przez młodzież historia miłości Żydówki i katolickiego handlarza rozegrała się w wielokulturowej przestrzeni Murowanej Gośliny i była okazją do namacalnego doświadczenia przeszłości w różnych odsłonach.

Murowana Goślina przed wojną była przestrzenią współistnienia obok siebie Polaków, Niemców i Żydów. Ośrodkiem spotkań były dwie gospody. Jedna prowadzona przez wielopokoleniową żydowska rodzina Cohnów. Działały zbór ewangelicki z piękną świątynią zbudowaną na planie okręgu, mała synagoga oraz kościół rzymsko-katolicki (przez krótki okres czasu funkcjonował także kościół polsko – katolicki). Ważnym elementem integrującym wielowyznaniową społeczność Murowanej Gośliny była ochotnicza straż pożarna, w której szefem był Polak, zastępcą Niemiec a skarbnikiem Żyd. Po wojnie cmentarze żydowski i niemiecki zostały rozgrabione, a macewami utwardzono jedną z dróg w mieście. Mieszkańcy na 70 lat zapomnieli o wielokulturowej przeszłości Murowanej Gośliny. W obliczu kryzysu etyki humanitaryzmu, wyrażającego się m.in. niechęcią wobec uchodźców, dostrzegamy potrzebę przywracania pamięci o różnorodności i szacunku wobec INNYCH, zwłaszcza tych, którzy różnią się od większości i sami nie dadzą sobie rady w społeczeństwie homogenicznym. W ramach projektu powstał także MANIFEST NORMALNOŚCI, w którym młodzi ludzie zachęcają Polaków do akceptacji INNOŚCI.

Moja praca nauczyciela i edukatora polega przede wszystkim na kształtowaniu postaw młodych ludzi, którzy wchodzą w świat dorosłych, w rzeczywistość współczesnego świata, która z jednej strony kusi swą różnorodnością, a z drugiej strony stanowi pewne zagrożenie związane z brakiem tolerancji, z rasizmem i dyskryminacją drugiego człowieka, który jest inny. Jestem świadomy, że swoim działaniem, postawą najwięcej przekazuję młodym ludziom. Dlatego też w procesie edukacji często dzielę się własnym doświadczeniem i staram się zawsze być gotowy na przyjęcie doświadczeń ze strony uczniów. Ze względu na dużą liczbę godzin języka polskiego w tygodniu (5 jednostek lekcyjnych), realizując różne tematy literackie czy filozoficzne zawsze pamiętam o aspekcie dialogu, wskazują na konieczność szacunku wobec każdej różnorodności. Uczniowie mają prawo wypowiadania swoich myśli, interpretowania różnych tesktów kultury tak, jak to czują. W swojej pracy łączę edukację formalną w szkole z edukacją pozaformalną w różnych organizacjach pozarządowych. Współpracuję z Komitetem Partnerskim Ziemi Goślińskiej, Izbą Regionalną Ziemi Goślińskiej, Poznańską Gminą Żydowską, Towarzystwem Społeczno-Kulturalnym Żydów w Polsce oraz międzynarodową organizacją ekumeniczną BIEN – Baltic Intercultural and Ecumenical Network. Realizowane przeze mnie projekty są więc wspólnym działaniem szkoły, stowarzyszeń i organizacji pozarządowych. Moje dotychczasowe działania koncentrują się przede wszystkim na wielokulturowości oraz dialogu międzykulturowym. Ważnym punktem mojej aktywności jest także problematyka Holokaustu, zarówno z perspektywy żydowskiej, jak i polskiej. Dialog polsko-izraelski oraz chrześcijańsko-żydowski jest dla mnie ważnym doświadczeniem już od czasu studiów polonistycznych i teologicznych. Według mnie tolerancja nie może być tylko pustym, wyłącznie medialnym terminem, potrzebnym do budowania dobrego wizerunku osób czy instytucji.

Musi się aktualizować w codziennej praktyce i konkretnych działaniach. Nie można jej jednak budować bez bardzo ważnego fundamentu, którym jest poznanie. Irena Sendlerowa jest dla mnie niedoścignionym przykładem właśnie takiej, aktywnej tolerancji, opierającej się na poznaniu i poszanowaniu każdego człowieka. Staram się to realizować poprzez współpracuję z izraelską szkołą Mekif Chet High School w Rishon le Zion koło Tel Avivu. Dzięki tej współpracy moi uczniowie w sposób bezpośredni doświadczają tolerancji, budują w sobie przekonanie o potrzebie otwartości wobec różnorodnych zjawisk współczesnego świata, nie zapominając o fundamencie pamięci o przeszłości. Tak na przykład dzięki wspólnym projektom ze szkołą w Izraelu („Stones of memory roots” oraz „Three lives – common memory”) goślińska młodzież poznaje sposób edukowania młodzieży izraelskiej na temat Szoa. Podczas wspólnego projektu „Three lives – common memory” w listopadzie 2009 roku grupa uczniów z Gimnazjum nr 1 im. Hipolita Cegielskiego uczestniczyła w zajęciach w szkole izraelskiej na temat pamięci o Holokauście. Było to bardzo ciekawe doświadczenie, ponieważ część zajęć prowadzili sami uczniowie ze szkoły w Rishon le Zion. Z kolei podczas polskiej części tego samego projektu moi uczniowie byli przewodnikami swoich rówieśników z Izraela po wielokulturowej Murowanej Goślinie oraz Poznaniu. Mam wrażenie, że dzięki wcześniejszym moim aktywnościom z różnymi grupami z Murowanej Gośliny (stowarzyszenie “Jedna Chwila”, klub seniorów i seniorek “Zacisze”, grupa aktywnych kobiet “Fanaberia”) w tym grze miejskiej “Śladami żydowskich sąsiadów” zrealizowanej w ramach Szkoły Dialogu stworzyłem fundament do oficjalnego upamiętnienia goślińskich Żydów i zbudowania relacji z ich przodkami. Chciałbym to kontynuować, podejmując kolejne działania i projekty.

Działania