Dorota Budzińska

„Odczytywanie popiołów – śladami dąbrowskich Żydów”

Sprawozdanie z wykorzystania stypendium

Dorota Budzińska jest nauczycielką i wychowawczynią w liceum w Dąbrowie Białostockiej. Aktywnie działa na rzecz przywracania pamięci o żydowskiej społeczności miasta. Historia dąbrowskich Żydów była zapomniana przez dziesięciolecia.  Wojna i Zagłada unicestwiły większość dąbrowskich Żydów, którzy stanowili ok. 80% populacji miasta. Pozostał zaniedbany, do pewnego czasu, kirkut, jedyne świadectwo istnienia tej niegdyś licznej i prężnej grupy. Pustka, zapomnienie, niechęć. To skłoniło Dorotę do podjęcia działań przywracających Dąbrowie jej dawnych żydowskich mieszkańców.

Stypendium na działania lokalne postanowiła wykorzystać do realizacji projektu „Odczytywanie popiołów – śladami dąbrowskich Żydów”, który stworzyła wspólnie z Jolantą Kostańczuk. Projekt to kontynuacja projektów podejmowanych i zrealizowanych w poprzednich latach. Bezpośrednią inspiracją działań był efekt wizyty w Dąbrowie (24.05.2016 r.) potomka dąbrowskich Żydów Marka Podwala (światowej sławy artysty i grafika). Po powrocie do USA namalował cykl 18 prac pt. „Kadisz dla Dąbrowy Białostockiej”. Wydał także książkę o przedwojennej żydowskiej Dąbrowie ilustrowanej jego pracami. Prace były prezentowane w Wielkiej Synagodze w Nowym Jorku, w Grodnie, a także w Centrum im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku.

Wychodząc z założenia, że obraz przemawia często silniej niż słowo, głównym celem projektu było zorganizowanie wystawy prac Marka Podwala  “Kadisz dla Dąbrowy Białostockiej”, jako platformy do zaznajomienia mieszkańców miasta z jego żydowską przeszłością, a także zmierzenia się z problemem niechęci i fobii związanych z przywracaniem pamięci o żydowskich mieszkańcach Dąbrowy.

Dorota zaprosiła do projektu dwadzieścioro uczniów i uczennic liceum w Dąbrowie Białostockiej. Grupa odbyła spotkanie organizacyjne i w trakcie „burzy mózgów” wypracowali pomysły na działania poprzedzające organizację wystawy – spotkanie ze świadkami historii, poznanie przeszłości miasta, utrwalenie śladów po żydowskiej społeczności itp. We współpracy z Burmistrzem Miasta Romualdem Gromackim przygotowali i przesłali zaproszenia do artysty Marka Podwala oraz dwojga potomków dąbrowskich Żydów: Michaela Nevinsa (autora „Księgi Pamięci o dąbrowskich Żydach”) i Kiki Harary (prawnuczki dąbrowskiego rabina M. G. Mowszowicza).

Grupa projektowa zorganizowała dwa spotkania ze świadkami historii: z panem Zarzeckim i z panem Kułakiem. Odbyli spacer po Dąbrowie, podczas którego odkrywali miejsca związane  ze społecznością żydowską. Wystąpienia świadków były nagrywane, a na ich podstawie zaczęto przygotowywać plan przedwojennej Dąbrowy.

W kwietniu 2018 roku w Muzeum Historii Żydowskiej w Tykocinie zostały poprowadzone warsztaty dla młodzieży dotyczące historii polskich Żydów, kultury i religii z odniesieniem do kontekstów prac Marka Podwala. Grupa projektowa przygotowała także spacer po żydowskiej Dąbrowie, do którego zaprosili mieszkańców miasta i gości specjalnych. Podczas spaceru odwiedzili ważne dla społeczności żydowskiej miejsca, takie jak synagoga czy cmentarz.

7 czerwca odbyło się uroczyste otwarcie wystawy cyklu 18 prac malarskich i promocja książki „Kadisz dla Dąbrowy Białostockiej” autorstwa Marka Podwala, której towarzyszyło spotkanie autora z lokalną społecznością miasta, władzami Urzędu Marszałkowskiego w Białymstoku, Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska – Izrael, powiatu sokólskiego, urzędu miasta i gminy oraz uczniami szkół w Dąbrowie Białostockiej. Obecność artysty, prezentacja jego prac, rozmowy, promocja książki, zdobycie autografu dały mieszkańcom możliwość obcowania z kulturą „wysoką”, rozbudzenie wrażliwości, przeciwdziałanie niechęci i fobiom. Cykl 18 prac „Kadisz dla Dąbrowy Białostockiej” ofiarowany przez artystę miastu, a na depozytariusza obrazów i książek została wyznaczona Dorota Budzińska. Prace pozostały w budynku  liceum, ale planowane są wystawy poza Dąbrową.

W trakcie realizacji projektu wizytę w Dąbrowie zapowiedziało dwoje potomków dąbrowskich Żydów z Izraela i USA – ich przyjazd i wystąpienia stały się okazją do integracji ze społecznością lokalną oraz uczniami, pogłębiły wiedzę o żydowskiej społeczności miasta.

Środki stypendialne zostały przeznaczone na profesjonalną oprawę prac „Kadisz dla Dąbrowy Białostockiej”, zakup sztalug na wystawę, druk planu przedwojennej Dąbrowy i plakatu na wystawę, noclegi gości, wyżywienie, catering podczas wystawy, koszty opłacenia prowadzących warsztaty i tłumacza oraz obsługę wydarzeń.

Dorota planuje kontynuację działań związanych z promocją wystawy obrazów „Kadisz dla Dąbrowy Białostockiej” oraz przywracaniem pamięci o żydowskiej społeczności. Jednym z najważniejszych celów jest poszukiwanie potomków dąbrowskich Żydów i organizowanie spotkań z nimi. Planuje też włączenie do działań na rzecz ochrony dziedzictwa żydowskiego młodzież z Nowego Dworu, Lipska, Sidry,  Suchowoli i Janowa.

Darczyńcy

Program finansowany przez Fundację Ledor Wador.