• Liderzy Dialogu

    Wspólnota w działaniu

Aktualności 2020

Wakacje to czas, kiedy Liderzy i Liderki Dialogu w wielu miejscowościach organizują w swoich miejscowościach wydarzenia upamiętniające deportacje i likwidacje lokalnych gett. Mimo że w tym roku okoliczności nie sprzyjają organizacji wydarzeń gromadzących dużo osób, inicjatorzy nie rezygnują z przypominania o tym ważnym czasie, dostosowując formę wydarzeń tak, aby wspólnie z lokalną społecznością w bezpieczny sposób upamiętnić Żydów ze swoich miejscowości.

„Nieobecna Rodzina”, dwudniowe wydarzenie z okazji rocznicy wybuchu Powstania w Getcie Białostockim, odbyło się w dniach 16 i 17 sierpnia. Organizatorzy, czyli Stowarzyszenie Muzeum Żydów Białegostoku, we współpracy z Galerią im Sleńdzińskich oraz Białostockim Ośrodkiem Kultury, zaprasili mieszkańców do poznania tej bardzo ważnej polsko-żydowskiej historii Białegostoku. W budynku dawnej żydowskiej szkoły rzemieślniczej Tarbut przy ulicy Lipowej 41D odbyły się wykłady, koncerty, filmy, performance. Relację z wydarzenia można znaleźć tutaj.

W pierwszy poniedziałek sierpnia odbyły się uroczystości upamiętniające 77. rocznicę likwidacji getta w Będzinie. Organizatorzy, członkowie fundacji Brama Cukermana zorganizowali wspólne złożenie kwiatów, zapalenie świec i uczczenie pamięć zamordowanych Żydów, mieszkańców Będzina. Zdjęcia z wydarzenia można zobaczyć tutaj.

Odbyły się także coroczne marsze pamięci w Otwocku, Brzesku, Rymanowie i Pułtusku, które w tym roku dostosowane były do warunków tak, aby uczestnicy bezpiecznie mogli uczestniczyć w upamiętnieniu. Marsz pamięci w Rymanowie wyruszył z Rynku po południu 13 sierpnia. W Otwocku organizatorzy zorganizowali marsz wieczorem 19 sierpnia: po odczytaniu fragmentów ze wspomnień Calela Perechodnika, otwockiego policjanta, który był świadkiem upamiętnianych wydarzeń, odczytane zostały również imiona i nazwiska osób i rodzin żyjących w tamtych czasach przy ul. Reymonta. Następnie uczestnicy z zapalonymi świecami przeszli ulicą Reymonta do masowego grobu zamordowanych 2000 osób, aby tam wspólnie się pomodlić. Zdjęcia z otwockiego marszu można zobaczyć tutaj.

Inną formą upamiętnień, w której można było uczestniczyć tego lata, były wystawy. Jacek Koszczan z Dukli zorganizował wystawę „Na twojej ziemi przyszło mi śpiewać pieśń twojego narodu. Losy wybitnych postaci pochodzenia żydowskiego rodem z Podkarpacia” w Centrum Transgranicznym w Dukli. Przed otwarciem wystawy odbyła się wspólna modlitwa na cmentarzu żydowskim. Krzysztof Przybyłowicz z kolei zorganizował wystawę plenerową poświęconą Zagładzie, którą można było obejrzeć na Rynku w Bieczu od 14 sierpnia przez cztery dni – tyle, ile czekali Żydzi Biecza na transport do Bełżca. Więcej o wydarzeniu można przeczytać na stronie Centrum Informacji o Dawnej Gminie Izraelickiej Biecz, a zdjęcia ze sprzątania bieckiego cmentarza żydowskiego, które poprzedziło obchody, tutaj.

W Czarnym Dunajcu, w ramach projektu Ludzie, nie liczby odbyło się otwarcie uporządkowanego i ogrodzonego cmentarza oraz odsłonięcie pomnika z imionami i nazwiskami kilkuset ofiar oraz macewy pamięci dedykowanej ofiarom pochowanym w masowych grobach. W ramach projektu obchodzone były także rocznice w Grybowie oraz w Krościenku n. Dunajcem – miejscowościach, w których imienne upamiętnienie odbyło się w poprzednich latach.

Liderki i Liderzy z Sądeckiego Sztetla co roku organizują Apel Pamięci w miejscowościach regionu sądeckiego (Stary Sącz, Limanowa, Gorlice, Nowy Sącz. W tym roku sytuacja epidemiologiczna nie pozwoliła jednak na tradycyjną formę spotkania, więc zaprosili do indywidualnego złożenia kamienia, kwiatów lub zapalenia znicza.

Gorąco zachęcamy do śledzenia i uczestniczenia w wydarzeniach. Będziemy również na bieżąco informować o kolejnych planowanych upamiętnieniach oraz zamieszczać poniżej relacje z wydarzeń, które już się odbyły.

Relacje z wydarzeń

Wieluń

22 sierpnia 2020 roku mieszkańcy Wielunia uczcili 78. rocznicę likwidacji wieluńskiego getta. Inicjatorami corocznego upamiętnienia jest grupa „Szlakiem Wieluńskich Żydów”, która powstała w ramach Szkoły Dialogu w 2016 roku i od tego czasu aktywnie podtrzymuje pamięć o wieluńskiej społeczności żydowskiej. Koordynatorką grupy jest Liderka Dialogu Agnieszka Mysakowska. Podczas tegorocznych obchodów przedstawiciele i przedstawicielki władz miasta wraz z Agnieszką Mysakowską złożyli kwiaty i zapalili znicze na miejscu dawnej synagogi, aby uczcić pamięć tragicznie zmarłych. Burmistrz Wielunia w swoim przemówieniu podkreślał, że tak tragiczne wydarzenia zawsze mają początek w przyzwoleniu na wykluczenie: „Wieluń jest miastem, które ma dramatyczną, trudną historię, ale z tego dramatyzmu i z tej trudnej historii też wyciągamy wnioski. Jesteśmy miastem otwartym, jesteśmy miastem, które chce ze wszystkimi mieć dobre relacje”.

fot. Szlakiem Wieluńskich Żydów

Mszana Dolna

19 sierpnia 2020 roku w Mszanie Dolnej odbyło się wydarzenie upamiętniające Zagładę lokalnej społeczności żydowskiej. Uroczystość została zorganizowana przez Liderkę Dialogu, Urszulę Antosz-Rekucką, a wsparcia udzieliła burmistrz miasta. Zgromadzeni złożyli hołd pamięci mszańskich Żydów zamordowanych i pochowanych w masowych grobach, a następnie uhonorowali też postaci Stefanii i Józefa Wacławików, Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, którzy pomagali Maurycemu Jeredowi podczas okupacji. W upamiętnieniu wzięło udział wielu mieszkańców Mszany Dolnej i przedstawiciele lokalnych władz, a uroczystość została szeroko opisana przez lokalne media.

fot. Miasto Mszana Dolna

Dębica

21 lipca 2020 roku, w 78. rocznicę pierwszej i największej akcji eksterminacyjnej w dębickim getcie, Lider Dialogu Ireneusz Socha zorganizował piąte już obchody Dnia Pamięci o Dębickich Żydach. Przebieg tegorocznych uroczystości został zmieniony z uwagi na trwającą pandemię COVID-19, i ograniczył się do dwóch punktów: złożenia hołdu ofiarom dębickiego getta na terenie tzw. „księżej łąki”, czyli miejsca selekcji i deportacji więźniów getta do obozu zagłady w Bełżcu, oraz na zbiorowej mogile ponad 500 ofiar egzekucji dokonanej w Lesie Wolickim. Do zgromadzonych na uroczystościach dołączył też Lider Dialogu Tomasz Malec z Sędziszowa Małopolskiego, który przyjechał specjalnie, aby uhonorować pamięć sędziszowskiej społeczności żydowskiej, deportowanej przez nazistów do dębickiego getta.

fot. P. Sroka

Wola Michowa

Joanna Potaczek jest Liderką Dialogu z Bieszczad. Głównym celem jej działań jest upamiętnienie przedwojennych żydowskich mieszkańców Woli Michowej. W zeszłym roku przyznaliśmy jej stypendium na działania lokalne (projekt „Upamiętnienie mordu Żydów zamordowanych na cmentarzu żydowskim w Woli Michowej”), które przeznaczyła na remont cmentarza, poszukiwania w archiwach i źródłach historycznych informacji o 150 ofiarach mordu z lipca 1942 roku oraz postawienie tablic informacyjnych trwale upamiętniających to miejsce. Joanna Potaczek zbudowała też szeroką koalicję ludzi i instytucji, która teraz wspiera ją w działaniach: Liderka stale współpracuje z miejscowymi władzami, Zakładem Karnym w pobliskim Łupkowie (osadzeni pomagają w pracach porządkowych na cmentarzu w ramach procesu resocjalizacji), Liderem Dialogu z Dukli Jackiem Koszczanem, a także licznymi lokalnymi organizacjami, w tym pozarządowymi.

W lipcu 2020 roku, mimo trudności wynikających z sytuacji epidemiologicznej, Joanna Potaczek po raz trzeci już zorganizowała uroczystość upamiętniającą ofiary Zagłady z Woli Michowej.

Program grantowo-stypendialny jest finansowany przez Fundację Ledor Wador.

fot. J. Potaczek

Mszana Dolna

Dzięki Liderce Dialogu Urszuli Antosz-Rekuckiej, w miejscu dotychczas nieoznaczonego masowego grobu kilkudziesięciu ofiar Zagłady na cmentarzu żydowskim w Mszanie Dolnej stanął pomnik w formie symbolicznej, drewnianej macewy. Było to możliwe dzięki współpracy Liderki z Fundacją Zapomniane, której misją jest poszukiwanie, lokalizowanie, badanie i upamiętnianie zapomnianych grobów ofiar Holokaustu, a prace na mszańskim cmentarzu były nadzorowane przez przedstawicieli Komisji Rabinicznej ds. cmentarzy. Przeprowadzone przez Urszulę Antosz-Rekucką szeroko zakrojone badania materiałów archiwalnych i relacji świadków tamtych wydarzeń pozwoliły jej na identyfikację niektórych ofiar, przywrócenie pamięci o ich imionach i nazwiskach, indywidualnych historiach i tragicznych okolicznościach śmierci.

fot. Sztetl Mszana Dolna