| 2013 |
Dębica
Liceum Ogólnokształcące w Dębicy
Liceum Ogólnokształcące w Dębicy
| 2013 |
Znajdująca się w województwie podkarpackim Dębica to miasto z długą historią. Pierwsze zapiski o ludności żydowskiej tej okolicy pochodzą z XIII wieku. Prawdopodobnie jednak wzmianki te dotyczą pojedynczych osób. Większa wspólnota zaczęła kształtować się pod koniec XVII wieku i szybko przewyższyła liczbę katolików. W kolejnym stuleciu funkcjonowały już dwie gminy żydowskie – staromiejska oraz nowoutworzona w osadzie zwanej Nową Dębicą. Żydzi dębiccy zajmowali się głównie pośrednictwem w handlu nieruchomościami i parcelami, rzemiosłem, wyszynkiem, udzielaniem pożyczek oraz handlem. W XIX wieku brali także czynny udział w rozwoju przemysłu – byli założycielami m.in. Fabryki Wódek, Pierwszej Fabryki Wyrobów Powróźniczych i Mat Trzcinowych, Galicyjskiej Koncesjonowanej Fabryki Obuwia czy Pierwszej Krajowej Fabryki Taczek, Kół i Wozów. W tym samym czasie Żydzi włączali się do zarządu miasta, pełniąc m.in. funkcję zastępcy burmistrza.
W mieście znajdowały się dwie, pochodzące z XVIII wieku synagogi – staro- i nowomiejska, a także cmentarz założony na przełomie XVII i XVIII wieku wraz z drewnianym domem przedpogrzebowym. Funkcjonowały także: cheder, judisch-deutsche schule oraz żydowska biblioteka ludowa, a także fundacje wspierające ubogich. Funkcje rabinów pełnili chasydzi związani z dworem cadyka z rodu Horowitzów. W mieście działały również instytucje syjonistyczne – kobieca organizacja Debora, Syjonistyczna Partia Pracy „Hitachdut”, miejski oddział „Gordonii”, religijno-syjonistyczna partia Mizrachi, Młodzież Borochowska i klub sportowy Bar Kochba.
Lata drugiej wojny światowej zniszczyły tę prężnie działającą wspólnotę. Hitlerowcy zniszczyli synagogę i cmentarz. Mieszkańcy gminy zostali zmuszeni do podjęcia pracy przymusowej, część z nich trafiło do obozu w Pustkowie. W 1941 roku Niemcy utworzyli getto. W wyniku jego likwidacji ok. 200 Żydów zostało zastrzelonych w lesie Wolica, kilkoro na tzw. Łysej Górce, większość zginęła w obozie zagłady w Bełżcu.
Po wojnie w Dębicy mieszkało 51 Żydów. Wielu uratowało się również dzięki pomocy chrześcijan. Większość z nich wyjechała jednak niedługo po wyzwoleniu do Izraela lub Stanów Zjednoczonych. Miasta nie opuścił jedynie Izrael Goldberg, który zmarł w 1991 roku.
O tej niezwykle ciekawej, ale i bolesnej historii miasta nie wiedziała większość uczniów biorących udział w programie „Szkoła Dialogu”. Warsztaty organizowane przez Forum Dialogu były ich pierwszą okazją do zmierzenia się z historią własnej miejscowości. „Myślę, że podczas tych warsztatów dowiedziałam się znacznie więcej niż na niejednej lekcji wosu, historii czy religii. Zamiast tradycyjnej i praktykowanej formy, w której nauczyciel mówi, a uczeń od czasu do czasu zadaje pytania, pojawiła się taka dyskusja, z której można było wyciągnąć refleksję” – napisała jedna z uczestniczek. Wspomniane przez nią dyskusje dotyczyły nie tylko samej historii żydowskich mieszkańców Dębicy, ale także tematów bardziej uniwersalnych, jak tolerancja, stereotypy, sytuacja migrantów w Polsce oraz uchodźców w kontekście międzynarodowym czy prawa kobiet.
Uczestnicy docenili także możliwość pracy w grupie, ważna była dla nich także możliwość wypowiedzenia swojego zdania. Pisali: „Wypowiedzenie własnego zdania jest naprawdę potrzebne. Dzięki takim warsztatom młodzi ludzie tacy jak nasza klasa mają możliwość rozwinięcia się intelektualnie”.
Z pewnością owy rozwój nastąpił także podczas przygotowywania ich autorskiego projektu, który miał wymiar międzypokoleniowy. Uczestnicy „Szkoły Dialogu” z Dębicy przygotowali tradycyjną wycieczkę, na którą zaprosili młodzież z gimnazjum oraz osoby związane z Domem Seniora w mieście. Do prac przygotowawczych zaprosili także swoich bliskich – babcia jednego z uczniów przygotowała własnoręcznie szydełkowane kipy. Zaś podczas zbierania informacji uczniowie spotkali się z m.in. pisarką – p. Moniką Sznajderman, ekspertem od historii lokalnej – p. Ireneuszem Sochą oraz przedstawicielem muzeum – p. Tomaszem Czaplą.
Uczestnicy warsztatów „Szkoła dialogu” swoich gości zabrali na rynek miejski, dość dobrze zachowany cmentarz żydowski, gdzie tradycyjnie złożyli kamienie, aby upamiętnić zmarłych mieszkańców miasta, teren dawnego getta, skwer im. Rodziny Mikołajkowów (Sprawiedliwych z Dębicy), plac Gryfitów i ulicę Wielopolską.
Pokazali im również budynek dawnej synagogi, w której przez lata mieściły się różne sklepy oraz zorganizowali transport, aby umożliwić dotarcie na teren zbiorowej mogiły na Wolicy. Wszyscy uczestnicy otrzymali ulotki „Dębica jako sztetl”, a na koniec mogli sprawdzić swoją wiedzę w przygotowanym przez młodzież quizie. Podczas projektu uczniowie zbierali opinie uczestników, a wśród nich znalazła się taka: „Chciałam w imieniu tej małej grupki seniorów podziękować młodzieży za przygotowanie tego projektu i zrobienie dla nas takiej wycieczki edukacyjnej”. Młodzież przeprowadziła również sondę dotyczącą postaw mieszkańców Dębicy wobec Żydów. Wyniki swoich badań opublikowali na założonym przez siebie profilu na portalu Youtube (https://www.youtube.com/channel/UCyaIf7gqP4UnYz3A-vcoIwA/featured?disable_polymer=1) oraz stronie internetowej (http://historiadebickichzydow.blogspot.com/). Znalazł się tam również przygotowany przez uczniów audiobook, dzięki któremu każdy może zwiedzić Dębicę śladami społeczności żydowskiej. Wśród udostępnionych materiałów wideo znajdziemy również symboliczny film upamiętniający społeczność żydowską Dębicy, jak również wywiad z Panem Tomaszem Czaplą – kustoszem Muzeum Regionalnego w Dębicy oraz relację z samej wycieczki.
Szkoła:
Liceum Ogólnokształcące w Dębicy
Uczniowie:
III klasa
Trenerzy:
Katarzyna Niewczas, Ada Bryś
Projekt współfinansowany z darowizn osób prywatnych poprzez CAF Canada.
