Chmielnik

Rzut oka na mapę Chmielnika z dwudziestolecia międzywojennego załączoną w kronice – zaznaczono też Synagogę Małą, szkołę bet midrasz, dom pogrzebowy Hedgesz, łaźnię i mykwę. A trochę dalej: paszarnię gęsi Lewensztajna, tartak Blanka, browarnię Icka Majer-Dąba, młyn wodny Tołemblata. Jeszcze dalej: pola Mendelów, Majerów, Gautmanów. Żydzi stanowili ponad 80 proc. mieszkańców miasta. Mieszkali przy Rynku, przy ulicach Szydłowskiej, Pierzchnickiej i Pińczowskiej. Handlowali zwierzętami, skórami, masłem, smołą, żelazem, garnkami i płótnami, a ich chmielnickie jarmarki należały do największych w całej guberni.

Również dziś żydowska przeszłość Chmielnika zaczyna być dla jego mieszkańców istotna. Kilkoro uczniów biorących udział w programie Szkoła Dialogu wiedziało sporo na temat judaizmu i żydowskiej historii miejscowości. Kilku innych było już w Izraelu. Wielu brało udział w corocznych Dniach Kultury Żydowskiej w Chmielniku. W dawnej synagodze działa ośrodek edukacyjno-muzealny Świętokrzyski Sztetl. W mieście dużo się dzieje. Odbyły się także warsztaty Szkoły Dialogu.

13 listopada 2009 r. uczniowie z Gimnazjum im. gen. Kazimierza Tańskiego zapraszają starszych kolegów i koleżanki ze szkoły na wycieczkę po żydowskim Chmielniku. Najpierw udają się na cmentarz żydowski. Tłumaczą symbole wyryte na macewach; zainteresowani przechodnie dołączają do wycieczki. Idą pod pomnik Gęsiej Studni, gdzie dwie uczennice tłumaczą zebranym, że przed II wojną światową, a nawet trochę po wojnie Chmielnik znany był z przepysznej „chmielnickiej gęsi” i że ze smakowitych gęsich pipków słynęła gospoda Leszmana. Obecnie żaden z mieszkańców nie chowa gęsi, ale gęsich specjałów można spróbować w restauracji Cymes przy Rynku. Spacerowicze udają się teraz do synagogi. W kronice można przeczytać: Uderzyła nas pustka i nagość ścian. Jedna z uczestniczek projektu wyjaśniła, jak powinno wyglądać wnętrze synagogi. Dziś, kilka lat po zakończeniu projektu, synagoga nie stoi już pusta – w budynku działa ośrodek Świętokrzyski Sztetl.

Przedostatnim punktem wycieczki jest getto: „Pozostały po nim jedynie wspomnienia okrucieństwa hitlerowców. W grupie zaproszonych kolegów szept – Jak to, u nas, w Chmielniku?”

Uczestnicy wycieczki udają się teraz na Rynek i zdaje się, jak gdyby naprawdę widzieli to, co zapisali autorzy pracy zatytułowanej „Żydzi w historii Chmielnika”: „Możemy stanąć w piątkowe popołudnie na chmielnickim Rynku, przejść cichnącymi ulicami. Zobaczyć, jak powoli znikają podroby z budek na placu, jak Fajgla Klarman i Lejbuś Bornsztajn sprzątają swoje stragany. Jak Berek Lewenrajch zamyka budkę z wodą sodową i cukierkami. Zamykają się okiennice sklepów Nuty Djamenta, Katmy Garfinkla, Zelika Rozenbluma. Binem Ogniewicz jeszcze sprzedaje ostatnie chałki. Kupcy zakładają na drzwi żelazne sztaby. Miasto cichnie i nie ma już gwaru, zamiera ruch. Jeszcze kobiety niosą garnki z czulentem do piekarni, by tam w gorących piecach potrawa dochodziła i była gotowa na sobotę. W oknach powoli zapalają się szabasowe świece. Jest święto. Nie ma Żydów na ulicach Chmielnika.” Są oni w wyobraźni uczestników spaceru, w sercach gimnazjalistów i na kartach starannie przygotowanego albumu z pozłacanym tytułem „Kronika”.

Więcej o Chmielniku:

Projekt zrealizowany dzięki wsparciu The Rothschild Foundation Europe.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.