Czeladź

Według legendy to rodzina Szwajgierów osiedliła się w Czeladzi jako pierwsza. Za nią przybyły kolejne. Osadnictwo żydowskie na dobre mogło rozwinąć się w drugiej połowie XIX wieku. Na początku XX natomiast osiedliła się tu grupa żydowskich rzemieślników, sklepikarzy oraz domokrążców pochodzących z Wolbromia, Żarek, Częstochowy, Olkusza i Będzina. W 1905 roku z inicjatywy rosnącej społeczności i miejscowego rabina powstał nareszcie dom modlitwy, w którym gromadzili się religijni Żydzi. Choć w Czeladzi Żydzi stanowili zaledwie kilka procent mieszkańców, działała prężnie drużyna Makabi, bank  oraz organizacje charytatywne. To był naprawdę szczęśliwy czas. Nic nie zapowiadało tego, co miało nastąpić już niebawem.

Uczniowie II klasy Gimnazjum przy Szkole Podstawowej nr 5 im Macierzy Szkolnej w Czeladzi poszukiwali tych informacji w dostępnych źródłach, odkrywali nieznane sobie fragmenty lokalnej historii i dzięki temu coraz lepiej rozumieli ślady w przestrzeni miasta, samotny cmentarz, drobiny wspomnień. Podczas warsztatów dowiedzieli się też niemało o kulturze żydowskiej, zwyczajach, świętach dorocznych i rodzinnych i wyposażeni w te informacje postanowili stworzyć grę miejską: „Szlakiem Zagłębiowskich Izraelitów”.  Uczestnicy – koledzy z innych klas i szkół oraz seniorzy w zgłaszali się do organizatorów, by powędrować przez miasto, rozwiązywać zadania związane z kulturą żydowską i lokalną historią, popatrzeć na dobrze znane miejsca: studnię, rynek, obelisk w miejscu synagogi, czy Pomnik Ofiar Holokaustu – inaczej, jak na zagadkę, do rozwiązania której wszyscy zostali zaproszeni. Uczniom bardzo zależało, żeby w przestrzeń gry włączyć także cmentarz żydowski.

Choć sprawujące opiekę nad projektem nauczycielki miały wątpliwości, bo miejsce to znajduje się z dala od centrum i nieco rozbijało przestrzenny, spójny układ spacerów, w końcu zgodziły się i kirkut w Czeladzi stał się nareszcie, choć na chwilę, na czas gry, celem wędrówek mieszkańców, zaistniał w ich świadomości, by obudzić ciekawość i zadać pytania – kim byli ludzie, którzy tworzyli to miasto przed nami? „Bardzo pozytywnym doświadczeniem było dla mnie przebywanie na żydowskim cmentarzu, pierwszy raz w życiu” – stwierdził potem jeden z uczniów a inna uczestniczka dodała: „Cieszę się, że mogłam zobaczyć cmentarz żydowski, który wcześniej miałam okazję tylko wypatrywać przez bramę”.

Takie jest właśnie zadanie Szkoły Dialogu – przybliżyć to, co wydaje się obce, obudzić ciekawość, uwrażliwić na nieoczywistość oczywistej przestrzeni dobrze nam znanej naszej miejscowości. Wyposażeni w podstawową wiedzę, uczniowie z Czeladzi mogą już dzielić się własnym doświadczeniem z mieszkańcami.

Fot. Katarzyna Czubińska, Stanisław Niemojewski

Program Szkoła Dialogu w Czeladzi został zrealizowany dzięki wsparciu AMTRA LTD.

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.