Dydnia

W styczniu 2017 w wielu miejscowościach odbywały się obchody międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holocaustu, również w Dydni, ale również w programie można zobaczyć, że raczej dotyczyły one gminy, niż miejscowości. Dydnia jest więc kolejną miejscowością w której realizacja Szkoły Dialogu była swoistym wyzwaniem ze względu na skromną historię osadnictwa żydowskiego, brak źródeł i trudność w dotarciu do nich. Z pewnością wymagała od zaangażowanej w projekt młodzieży dużej dozy kreatywności i otwarciu się na szerszą historię gminy i regionu. Po pierwszym warsztacie uczestnicy czyli około 26 osób z II i III klas gimnazjum, mogli zweryfikować swoja wiedzę na temat społeczności żydowskiej w Polsce. Nie pojawiły się jakieś szczególne pytania, młodzież mało wiedziała, ale już pierwszy dzień warsztatów poszerzył ich wiedzę, a drugiego dnia sporo pamiętali z tego, co zostało zrealizowane. Temat wzbudził ich ciekawość i kilka osób głębiej zainteresowało się poruszanymi zagadnieniami. Sytuacja była bardzo specyficzna, bo ze względu na brak historii żydowskiej w samej miejscowości, formuła wycieczki w Dydni była nie do zrealizowania. W Dydni, oprócz nieistniejącej już przedwojennej karczmy, która znajdowała się na terenie, jak się okazało, posesji pani dyrektor szkoły, nie ma żadnych śladów społeczności żydowskiej. Również dzięki pani dyrektor szkoły uczniowie i trenerzy dowiedzieli się, że kilka rodzin w Dydni ukrywało pojedyncze osoby lub rodziny żydowskie. Miejscem związanym bezpośrednio z historią podkarpackich Żydów, znajdującym się najbliższej szkoły jest kirkut w miejscowości Krzywe, zlokalizowany w odległości ok. 4 km.
W tej sytuacji wyklarował się pomysł, że uczniowie mają zbadać swoje miejscowości i przygotować wycieczkę po okolicy, która będzie objazdowa. A oprócz tego zrobić działanie na miejscu, na przykład wystawę czy grę miejską. Koncept spotkania/wystawy skupiałby się na starych zdjęciach jako efekcie ich poszukiwań do wycieczki. Ponadto uczestnicy zaplanowali przeprowadzić kilka wywiadów z najstarszymi mieszkańcami ich miejscowości.

fot. E.Bartosik, B.Rostek

Do realizacji wycieczki doszło 12 grudnia 2017 roku a młodzież, przygotowując się do niej odkrywała na własną rękę lokalną historię żydowską przeprowadzając z mieszkańcami wywiady i rozmowy. Uczniowie pokazali uczestnikom następujące miejscowości: Krzemienna, Temeszów, Jabłonna, Krzywe, Grabówka, Majerówka, Końskie i Obarzym. Pokazane przez nich miejsca odwoływały się zarówno do okresu przedwojennego, jak i drugiej wojny światowej. Wycieczka była skierowana do uczniów i uczennic z klas siódmych i wzięło w niej udział około 30 osób, ze względu na ilość miejsc w autokarze. Na czoło projektu wysunęło się kilka uczennic, które zainteresowały się tematem i odkrywaniem historii i w związku z tym szukały informacji. Uczniowie świetnie poradzili sobie z wyzwaniem nietypowej formy wycieczki i rzeczywiście bardzo niewielką ilością informacji o historii polsko-żydowskiej w ich okolicy. Z ich relacji wynika, że w przedsięwzięcie zaangażowali się również rodzice. Dużym sprzymierzeńcem projektu okazała się pani dyrektor szkoły, która sama wydawała się zainteresowana tematem i była bardzo otwarta na pracę z młodzieżą. To ona realnie przyczyniła się do zorganizowania autobusu szkolnego na wycieczkę. Zorganizowanie wycieczki wiązało się z szeregiem wyzwań: uczniowie nie mieli do tej pory doświadczenia w tego typu przedsięwzięciach, uczyli się dopiero współpracy w swojej grupie, mieli utrudniony dostęp do informacji o historii polsko-żydowskiej, musieli zrealizować prezentację w kilku oddalonych od siebie miejscowościach. Biorąc pod uwagę okoliczności poradzili sobie świetnie z projektem, który został zrealizowany samodzielnie przez uczniów od początku do końca, przy wsparciu szkoły (zorganizowanie busa). Uczniowie deklarują, że oprócz szkoły w przygotowaniach wsparła ich również gmina. Powstał dodatkowo pomysł stworzenia trasy rowerowej ,,Ślady zamieszkania ludności żydowskiej w Gminie Dydnia’’ i oraz umieszczenia tabliczki na miejscu egzekucji Żydów w Krzywem.  Ważne jest to, że odnalezione przez uczniów wątki lokalnej historii polsko-żydowskiej są bardzo ciekawe i zachęcają do dalszej eksploracji tematu. Uczestnicy zobaczyli głównie miejsca, w których kiedyś znajdowały się budynki i instytucje związane z tą społecznością, głównie karczmy, ale również domy mieszkalne. Niektóre z karczm które, jak się okazało na podstawie relacji świadków, często pełniły ważne funkcje społeczne, np. jadłodajni dla dzieci czy miejsca zgromadzeń gminy.  Część lokalizacji była związana z historią II wojny światowej: miejsca egzekucji i przechowywania rodzin żydowskich. W tym kontekście ciekawym punktem na trasie próbnej wycieczki była miejscowość Krzywe, w której znajduje się miejsce, gdzie Niemcy rozstrzelali kilka rodzin żydowskich.

W czasie omówienia wycieczki uczniowie bardzo dojrzale zauważyli, że forma upamiętnienia tego miejsca nie jest do końca adekwatna, ponieważ ustawiono w tym miejscu katolicki krzyż. Jedna z uczennic postanowiła zbadać ten temat. I choć nie udało się dotrzeć do żadnych zdjęć, sukcesem było dotarcie do historii konkretnych rodzin i wskazanie konkretnych unikatowych miejsc, które trudno znaleźć w opracowaniach.  Za przygotowanie informacji w poszczególnych lokalizacjach byli odpowiedzialni uczniowie i uczennice, którzy mieszkali w okolicach albo bezpośrednio w danej miejscowości. Uczestnicy, uczniowie 7 klas szkoły bardzo pozytywnie ocenili wycieczkę. Każdy uczestnik wycieczki otrzymał folder z trasą wycieczki, pakiet podstawowych informacji o kulturze i religii żydowskiej, wzbogaconych o zdjęcia. Relacja z realizacji projektu miała formę filmu-relacji z wycieczki, zawierającego dodatkowo wypowiedzi uczestników. Mnogość rezultatów projektu najpełniej oddają wypowiedzi odbiorców projektu. Szkoła dialogu przynosi realną zmianę na polu postaw, stereotypów i uprzedzeń:

 „Przed pierwszym spotkaniem byłem trochę zdenerwowany, a moje poglądy były niezbyt dobre wobec Żydów czy innych ludzi. Natomiast poprzez historię jednej dziewczyny, jak i całego ich narodu zrozumiałem, że są to tacy sami ludzie jak ja” – uczestnik warsztatów. Ponadto staje się początkiem dialogu międzypokoleniowego: 

„Jestem bardzo zadowolona, ponieważ mogliśmy porozmawiać ze starszymi ludźmi, którzy dużo wiedzieli, było to bardzo ciekawe i miłe doświadczenie. (…) Jestem zadowolona z efektów tego projektu, bo naprawdę można się wiele dowiedzieć o innych ludziach, ich problemach, ich przeszłości oraz doświadczeniach. (…) Gdyby nie ten projekt, nie wiedziałabym o tych wszystkich rzeczach, które były dla mnie bardzo szokujące.” – Wiktoria

I co ważne założenia projektu pozwalają odkrywać tą zwykłą historię codzienności, historię naszych przodków i poznawać samych ludzi którzy okazują się bliżsi niż sądzimy: 

„Najbardziej podobało mi się to, że poznałam życie ludzi, nie tylko Żydów, ale także zwykłych mieszkańców, którzy się z nimi znali” – uczestniczka warsztatów.

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.