Kamienna Góra

W Kamiennej Górze Żydzi ponownie pojawili się po wojnie, gdy region u podnóża Gór Kruczych stał się centrum powojennego życia żydowskiego w Polsce. Utworzono tam dwie spółdzielnie produkcyjne, szkołę i Kongregację Wyznania Mojżeszowego. Jednak wraz z utrwalaniem stalinizmu coraz więcej Żydów zaczęło opuszczać miasto i Polskę, a to, co pozostało w Kamiennej Górze, zamieniono w lokalny oddział Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce.

Do dnia dzisiejszego przy alei Wojska Polskiego 11, niegdysiejszej Wallstrasse 22, stoi opuszczony Dom Gminny, kiedyś miejsce zebrań i żydowska szkoła. Na ulicy Żytniej 3 z kolei, w żydowskim domu modlitwy działającym jeszcze przez chwilę po wojnie, dzisiaj mieszczą się dwa sklepy. W czasie II wojny światowej w Kamiennej Górze działała filia obozu koncentracyjnego Gross–Rosen – AL Landeshut, gdzie przebywało i niewolniczo pracowało kilkuset więźniów żydowskich, Dzisiaj w Kamiennej Górze ofiary tego miejsca upamiętnia grób na cmentarzu komunalnym i pomnik na zboczu Góry Parkowej. Z dwóch kamiennogórskich cmentarzy żydowskich tylko ten starszy jest zadbany i otoczony opieką. Ślady „młodszego” jeszcze w 2002 roku można było podobno odnaleźć przy ulicy Bolka I, między wejściem do ogródków działkowych a zalewem. Pewnie mało kto o nim dzisiaj wie. Ten starszy, założony w 1824 roku, leży przy dzisiejszej ulicy Katowickiej. Jest otoczony, trawnik wykoszono, piaskowe macewy stoją prosto, a nad nimi góruje jesion.

Z trenerami Szkoły Dialogu uczniowie rozmawiali również o współczesnym Izraelu, o jego kulturze, języku, o złożoności i o trudnej historii. Efektem finałowym warsztatów było zorganizowanie wycieczki dla innych uczniów gimnazjum i mieszkańców Kamiennej Góry.

fot. F.Bojańczyk, M.Pawlak

Uczniowie zbierali informacje, szukali źródeł, rozmawiali z mieszkańcami. Ktoś pamiętał żydowskich handlarzy, a ktoś inny żydowskich uczniów. Poprosili o pomoc kamiennogórskie Muzeum Tkactwa Dolnośląskiego, dopytywali nauczycieli.

Na korytarzu swojej szkoły zorganizowali wystawę, którą później przenieśli do sali klasy historycznej. Rozwiesili zrobione przez siebie plakaty z wymyślonym samodzielnie logiem – Gwiazdą Dawida wpisaną w kamiennogórski herb. Oficjalnie zaprosili burmistrza miasta Krzysztofa Świątka, dyrektora szkoły Dariusza Kurowskiego i dyrektora Biura Obsługi Placówek Oświatowych Waldemara Woźniaka. Poszli też do lokalnego tygodnika informacyjnego i do „Tygodnika Regionalnego” z prośbą, aby podać informację o ich inicjatywie i zaprosić mieszkańców na organizowany spacer.

10 czerwca uczniowie zebrali się razem z gośćmi pod „Arado”, wejściem do podziemnych korytarzy kopanych w czasie wojny przez więźniów obozów koncentracyjnych, które dzisiaj stanowią podmiejski labirynt. Jego fragmenty zostały wykorzystane dla celów turystycznych.

Stąd grupa ruszyła pod willę przedwojennego żydowskiego przemysłowca Grünfelda. Alicja wytłumaczyła, kim był i jaką rolę odegrał w przedwojennej Kamiennej Górze. Spod jego willi grupa poszła na ulicy Waryńskiego, gdzie stoi budynek jego niegdysiejszej fabryki, o czym opowiadała Marta. Później uczestnicy wycieczki poszli dalej, na ulicę Jana Pawła II, pod kamienicę kiedyś należącą do innego żydowskiego przemysłowca Rinkla. Oliwka z Kamilą, wskazując centrum handlowe na tej samej ulicy, wyjaśniły, że zostało zbudowane w miejscu fabryki Rinkla produkującej len. Tuż obok stoi budynek, w którym kiedyś był dom handlowy „J. Rinkel”.

Później grupa zawróciła i poszła do centrum miasta, mijając po drodze budynek,w którym przed wojną żydowska rodzina Mosler prowadziła sklep z pasmanterią.

Tutaj uczniowie opowiedzieli o innych sklepach należących kiedyś do kamiennogórskich Żydów: o sklepach bławatnych, żelaznych, z mięsem i z chlebem.

Na rynku z kolei uczniowie opowiedzieli o znajdującej się kiedyś na placu Wolności 3 bożnicy. Z tego miejsca grupa podążyła do Muzeum Tkactwa Dolnośląskiego, w którym znajduje się wystawa „F.V. Grünfeld – historia fabryki w Kamiennej Górze”. Po wystawie grupę oprowadziła muzealna historyczka – Małgorzata Ogonowska. Opowiadała o maszynach, fabrykach, lnie i jego niegdysiejszych kolorach.

Na parkingu przy alei Wojska Polskiego Sandra z Klaudią wytłumaczyły, co stało się w tym miejscu przed 1938 roku. Była tam synagoga jednakże została spalona w czasie listopadowej „nocy kryształowej”. Już pod sam koniec, na żydowskim cmentarzu przy ulicy Katowickiej, Mateusz przybliżył jego historię i wspomniał również o cmentarzu przy ulicy Bolka I, tym obok ogródków działkowych. Kacper z kolei objaśniał symbolikę macew. Wyjaśniał, co oznacza dzban z wylewaną wodą, a co złamana świeca na świeczniku. Pytał, czy ktoś dostrzega złote polichromie.

Podsumowując wycieczkę, Karolina opowiedziała wszystkim, jaka była historia kamiennogórskich Żydów i jaki miała tragiczne zakończenie. Emilia wyrecytowała wiersz „Elegia miasteczek żydowskich” Antoniego Słonimskiego. Uczniowie częstowali wszystkich zrobioną przez siebie chałką, oprowadzili po wystawie zdjęć kolaży budynków dawnych i dzisiejszych, a jedna z nauczycielek powiedziała: „Znam Kamienną Górę, ale ten spacer pokazał mi ją z innej strony”.

fot. F.Bojańczyk, M.Pawlak

Więcej informacji o Kamiennej Górze znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.