Kikół

W większości Żydzi zajmowali się drobnym handlem. W międzywojniu na większą skalę drewnem handlowali kupcy B. Lewkowicz i I. Szpichler. W 1938 r. wyceniono majątek gminy, znajdujący się w Kikole: cmentarz – 200 zł, synagoga – 4 000 zł, łaźnia rytualna – 600 zł, dom noclegowy dla ubogich podróżujących Żydów – 800 zł.

Przez lata, ślady obecności społeczności żydowskiej i jej historia pozostawała zapomniana aż do momentu jej ponownego odkrycia przez uczniów Zespołu Szkół w Kikole. W ramach projektu uczniowie zorganizowali szereg działań i wydarzeń by przypomnieć o dawnych mieszkańcach swojego miasta. Ilość działań, ich kreatywność i różnorodność oraz zasięg budzą podziw nad ogromem pracy włożonym przez uczniów. Oprócz klasycznej wycieczki po swojej miejscowości, młodzież przeprowadziła ankiety wśród mieszkańców Kikoła na temat stanu ich wiedzy dotyczącej żydowskiej przeszłości Kikoła. Pozwoliło im to dotrzeć do świadków historii. Ponadto uczniowie gruntowanie posprzątali teren dawnego kirkutu, który niestety od dawna służył jako wysypisko śmieci. W toku swych poszukiwań uczniowie odnaleźli informacje że cmentarz założono na przełomie XVIII/XIX w i że został on zniszczony w 1940 roku przez Niemców. Nagrobki prawdopodobnie zostały wykorzystane jako budulec.  Uczniowie mają zamiar  odrestaurować to miejsce i umieścić tam ocalałe tablice nagrobne, które udało im się odszukać. Planują także umieścić w tym miejscu tablicę pamiątkową. Wójt obiecał im pomoc w realizacji zamierzeń. Dodatkowo uczniowie przeprowadzili zajęcia edukacyjne dla pozostałych uczniów z ich szkoły i planują zrealizować podobne dla uczniów innych szkół ich gminy. Podczas lekcji zostały przedstawione ustalenia dotyczące Żydów kikolskich oraz informacje na temat kultury, zwyczajów i tradycji żydowskich. Ponadto zorganizowano dwa konkursy dla uczniów plastyczny i literacki: plastyczny dla młodszych klas dotyczący kultury żydowskiej i literacki dla starszych uczniów dotyczący tolerancji religijnej. 

fot. K.Jastrzębska-Mitzner, Sz.Cymer

Punktem kulminacyjnym wszystkich działań była bez wątpienia wycieczka, która odbyła się 11.12.2017 r. Uczniowie wykonali ogrom pracy aby się do niej jak najlepiej przygotować. Sporządzili plakat promujący wycieczkę. Na plakacie umieścili jedyne zdjęcie ukazujące kikolskich Żydów, jakie udało im się odszukać. Rozwieszono plakaty, rozdano 500 ulotek, powiadomiono o wycieczce lokalną prasę, stowarzyszenie „Dzieci Holokaustu” oraz posłankę na Sejm RP. Młodzieży udało się ustalić wiele szczegółów dotyczących żydowskich śladów w swojej miejscowości. Wycieczkę rozpoczęto pod pomnikiem upamiętniającym walczących w obronie Ojczyzny na Placu Kościuszki. Prowadzący po przywitaniu przybyłych, wyjaśnili założenia projektu „Szkoła Dialogu” Następnie uczniowie prowadzący wycieczkę zaczęli opowiadać, kiedy społeczność żydowska pojawiła się w Kikole. Przedstawione zostały etapy powstawania gminnej infrastruktury. Uczestnicy wycieczki poznali dane statystyczne dotyczące liczebności społeczności żydowskiej w poszczególnych latach. Ten etap wycieczki zakończyła informacja o losach Żydów po wejściu okupanta niemieckiego do Kikoła. Następnie wycieczka skupiła się na budynkach znajdujących się na placu Kościuszki. Do osiągnięć absolutnie godnych podziwu należy fakt, że uczestnicy zidentyfikowali wielu żydowskich mieszkańców Kikoła. Uczniom udało się ustalić ich imiona, nazwiska, zawody i adresy. Większość żydowskich mieszkańców zajmowała się handlem ale zidentyfikowano również lokalnego fryzjera, rzeźnika czy garbarza skór. Następnie wycieczka podążyła ulicą Toruńską gdzie pod numerem 14 wznosiła się Mykwa. Budynek został wzniesiony z czerwonej cegły, a po rozebraniu bóżnicy odbywały się w nim także modlitwy. Również i w tym przypadku Niemcy zarządzili jej rozbiórkę, a cegłę sprzedali. Miało to miejsce najprawdopodobniej w roku 1940. Kolejnym ważnym punktem na trasie wycieczki był Stary Rynek 10 gdzie w miejscu obecnego budynku Banku Spółdzielczego znajdowała się Bożnica. Miejsce modlitw zostało rozebrane przed wojną i ja wspomniano już wcześniej jej funkcję przejęła Mykwa. Podczas wycieczki oprowadzający przypomnieli że następnego dnia zaczyna się Chanuka i opowiedzieli najważniejsze informacje o tym ważnym święcie.

W czasie wycieczki uczniowie wykorzystali także materiał zdobyty poprzez wywiady ze świadkami historii – wspomnienia, które opowiadali gościom w czasie dłuższego przejścia na cmentarz. Wycieczka zakończyła się na dawnym cmentarzu żydowskim gdzie uczniowie opowiedzieli o swoich planach renowacji tego miejsca.Po powrocie do szkoły, uczestnicy zostali poczęstowani gorącą herbatą oraz wykonanymi przez uczniów smakołykami kuchni żydowskiej: ciasteczkami z miodem, sałatką oraz ogórkami. Po wycieczce udostępniony został audio i video przewodnik. Uczestnicy dostali folder zawierający wszystkie zdobyte wiadomości wraz z ikonografią. W wycieczce wzięło udział około 40 osób m.in. wójt gminy, dyrektor i wicedyrektor szkoły, przedstawiciele lokalnej prasy, grupka mieszkańców Kikoła, uczniowie.

Na wielkie oklaski zasługują w pełni również trwałe efekty projektu takie jak: folder ukazujący historię i miejsca związane ze społecznością żydowską, przewodnik w formie papierowej i elektronicznej, audio i video przewodnik, quizy ( 26 quizów) w formie elektronicznej dotyczące historii, tradycji i kultury żydowskiej oraz dotyczące Żydów kikolskich oraz Szkoły Dialogu. Ponadto uczniowie zaprojektowali i wykonali logo projektu identyfikujące Żydów kikolskich. Utworzyli fanpage i stronę internetową, kanał na YouTube, a wywiad ze świadkiem historii  został uwieczniony na video. Dodatkowo stworzono scenariusz wycieczki i karty zawierające logo, miejsce i jego opis. Niezwykle budujący jest fakt, że projekt zainspirował uczniów do dalszej pracy. Zamierzają przeprowadzać cykliczne konkursy i wycieczki w Dniu Pamięci o Holokauście. Zaprojektowali i wykonali plakaty, które będzie można wykorzystywać do wydarzeń cyklicznych. Udało im się odszukać dwie cudem ocalałe macewy oraz odszukać jedyne dostępne zdjęcie ukazujące dwóch Żydów kikolskich. Udało się im ustalić właściciela Kirkutu. Efekty projektu chyba najlepiej oddają słowa jednej z uczestniczek: „Powiem krótko, bardzo ciekawa wycieczka. Nie widziałam, że w Kikole żyli jacykolwiek Żydzi. Zadawałam bardzo dużo pytań, uczniowie wiedzą bardzo dużo, było widać że się przygotowali bardzo porządnie. To była wielka wyprawa w przeszłość”.

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.