Lubasz

Najważniejszym zabytkiem w Lubaszu jest cmentarz, na którym znajdują się dwujęzyczne macewy niemieckich Żydów,  poustawiane tu przy okazji sprzątania cmentarza z okazji Dni Kultury Chrześcijańskiej w 2011 r. Inne zabytki  to kamienice. Synagoga w Lubaszu została spalona. Do tej pory poza inicjatywą Towarzystwa Miłośników Kultur Rodzimych z Lubasza nie było innych inicjatyw związanych z upamiętnieniem.

Uczestnicy Szkoły Dialogu z liceum w Lubaszu to bardzo aktywni młodzi ludzie. Jak na społeczników przystało, od razu  przystąpili do działania. Nie tylko odwiedzili cmentarz, lecz  także porządnie go wysprzątali i sami odczyścili jedną z macew. Na podstawie książki Andrzeja Furiera „Z kart historii Lubasza”, informacji znalezionych w internecie, w „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” oraz przekazu ustnego mieszkanki Lubasza Heleny Budaj opracowali tekst pt. „Żydzi w Lubaszu”. Następnie zabrali się do przygotowania gry terenowej śladami lubaskich Żydów, która była główną częścią uczniowskiego projektu.

Trasa gry przygotowanej dla przedstawicieli klas rozpoczęła się na cmentarzu – najlepiej zachowanym  fragmencie lubaskiego dziedzictwa żydowskiego – i wiodła do szkoły. Po drodze uczniowie biorący udział w biegu mieli za zadanie  odnaleźć  domy i kamienice związane z Żydami. Informacje na temat ich mieszkańców  zrekonstruowali w dużej mierze na podstawie ustnej relacji 95-letniej Heleny Budaj, pamiętającej przedwojenną historię. Dowiedzieli się np., że „Budynki na ul. Chrobrego 11 i 13 należały do Żyda nazwiskiem Cohn. Posiadał on również gospodarstwo, sklep i cegielnię, w których pracowali Polacy. Po pożarze bożnicy to tu odbywały się nabożeństwa żydowskie.” Całe zadanie polegało na śledzeniu kolejnych wskazówek oraz zdobywaniu punktów za dobre odpowiedzi na temat historii i zwyczajów Żydów. Uczestnikom podobała się ta dynamiczna formuła. Całość zakończyło  podsumowanie w szkole.

Podczas zakończenia organizatorzy  przedstawili krótką historię Żydów,  ich pobytu na ziemiach polskich, tradycje i obyczaje, a także historię żydowskich mieszkańców Lubasza – w formie wystawy oraz prezentacji z komentarzem. Przytoczyli fragmenty relacji zachowane w kronice jednej ze szkół: „[…] 1923 rok. Od kwietnia trwają w Lubaszu akcje antyżydowskie. Zdarzają się wypadki wybijania szyb u Żydów.

W nocy 2 maja zostały zamalowane smołą przez nieznanych sprawców godła żydowskie. Wybito także szyby u Jakuba Grassa, Jakuba Cohna i Hurschfelda. 6 czerwca w nocy o godz. 23.30 spalona została przez Polaków bóźnica – świątynia żydowska […] budynek spłonął doszczętnie.”

Podsumowanie zakończyło się wręczeniem nagród zwycięzcom podchodów oraz konkursu plastycznego „Żydzi w polskiej historii i kulturze” ogłoszonego wśród uczniów. Na koniec wszyscy zebrani mieli okazję poczęstować się macą z humusem, chałką i jabłecznikiem, przygotowanymi przez uczniów.

Podczas pracy własnej uczniom udało się  opracować osobistą narrację o przeszłości ze wskazaniem konkretnych domów i miejsc. Nie lada wyzwaniem było  zweryfikowanie na podstawie jednej historii pozyskanych informacji. Była to okazja do nauki krytycznego podejścia do źródeł i zmagania się ze stereotypami pojawiającymi się w przekazach, ale czasem również w pracach konkursowych innych uczniów. Ważnym momentem okazała się dyskusja o postrzeganiu i stosunku do innych podczas jednego z warsztatów. Jak sami  mówią o swojej pracy w projekcie, udało im się dokonać całkiem poważnych zmian w sobie.

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.