| 2012 |
Orneta
Gimnazjum nr 2 im. 29. Pułku Lotnictwa
Gimnazjum nr 2 im. 29. Pułku Lotnictwa
| 2012 |
„To gdzie w końcu była synagoga? A może były dwie?”. Z takimi między innymi pytaniami chcieli rozprawić się uczniowie gimnazjum w Ornecie. Dostęp do informacji na temat historii społeczności żydowskiej w tym warmińskim mieście był dość ograniczony i uczniowie bardzo chcieli dotrzeć do prawdy na temat dawnego położenia synagogi. Czy im się udało? Orneta była miastem wielokulturowym od wieków – stoi tu cerkiew grekokatolicka oraz prawosławna, która przed II wojną światową była siedzibą kościoła ewangelickiego. Gmina żydowska w Ornecie była jedną z pierwszych na terenie Warmii, powstała około roku 1800. Najwięcej, bo około 4% Żydów zamieszkiwało w Ornecie w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku. Przed II wojną światową miasteczko zamieszkiwała niewielka grupa około 45 Żydów. Dzisiaj w Ornecie dziedzictwo żydowskie wydaje się zaniedbane i niekultywowane, choć jedna ze szkół podstawowych nosi imię Janusza Korczaka – sponsorem sztandaru było m.in. Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce.
Główną osią działań uczniów była wycieczka po Ornecie przygotowana w dwóch wariantach: dla uczniów szkół podstawowych i dla dorosłych. Na drugą zaproszeni zostali zarówno rodzice, jak i przedstawiciele lokalnych władz i Stowarzyszenia Miasto–Wieś, zajmującego się lokalną historią, a także przedstawiciele lokalnego duchowieństwa.
Uczniowie położyli duży nacisk na urozmaicenie wycieczki dla jej najmłodszych uczestników: na uczniów szkół podstawowych czekały specjalnie przygotowane zadania, mające ułatwić im przyswojenie przekazywanych informacji.
Trasa wycieczki obejmowała kilka miejsc uznawanych za lokalizacje synagogi – na ulicach Zamkowej, Rozjazdowej i Kopernika. Większość źródeł podaje jako lokalizację ulicę Zamkową, jednak obiekt przy ulicy Mikołaja Kopernika 24 również jest wskazywany jako służący do modlitw lub zebrań loży masońskiej (w tym przypadku data powstania to 1849 roku). Synagoga na ulicy Zamkowej została wybudowana w 1890 roku, po wojnie zamieniono ją w budynek mieszkalny. Kolejnymi punktami na trasie były budynek chederu i kuchni koszernej (gdzie dziś mieści się księgarnia) oraz cmentarz.
Wycieczka została wzbogacona scenkami, które uczniowie odgrywali w różnych punktach trasy; jedna ze szkolnych sal została zaaranżowana na przedwojenne mieszkanie, w niej też został wyświetlony pokaz slajdów zawierających zdjęcia dokumentujące życie dawnej Ornety – ubogacał on opowieść o roli kobiety, o świętach i dawnym życiu codziennym.
Uczniowie skorzystali ze strony urzędu miasta, na której znajduje się galeria przedwojennych zdjęć Ornety. Uczestnikom najbardziej podobała się wizyta w budynku dawnego domu modlitwy.
Doskonałą formą przybliżenia żydowskiej przeszłości okazało się również odegranie scenek z codziennego życia społeczności żydowskiej, oglądanie archiwalnych zdjęć oraz tematyczne gry, zabawy i krzyżówki dla młodszych uczestników. Uczestnicy zostali również poczęstowani pączkami w ramach opowieści i poznawania tradycji związanych ze świętem Chanuka. Ważnym tematem, który uczniowie podjęli w projekcie, był antysemityzm, a w szczególności noc kryształowa – do wydarzeń z nią związanych doszło również w Ornecie, która wówczas znajdowała się na terenie zjednoczonych Niemiec. Zdewastowana została synagoga i zniszczone zwoje Tory. Po zamieszkach antysemickich w 1938 roku część Żydów wyemigrowała do Berlina i Królewca, jak również do Holandii i Francji. Ci, którzy pozostali, zostali przewiezieni do gett innych miast, między innymi do mieszczącego się w olsztyńskim domu starców. Potomkowie osób, które przeżyły, mieszkają obecnie w Holandii i Izraelu.
Podczas wycieczki, na której pojawili się lokalni samorządowcy, młodzież opowiadała o tych trudnych momentach z przeszłości, a także podjęła temat zaniedbania przez miasto terenu kirkutu, na którym ocalało jedynie około dziesięciu macew i który w dużej części pełni obecnie funkcję pastwiska. Grupa była bardzo dumna z wykonanej przez siebie pracy. Dzięki skontaktowaniu się z przedstawicielem przedwojennej społeczności żydowskiej w Ornecie – kontakt nawiązała dyrektor szkoły – udało się ustalić, gdzie faktycznie znajdowała się synagoga. Jak wspominają, dzięki projektowi poznali wiele wartościowych osób, zintegrowali się podczas współpracy i nauczyli się, jak przygotowywać materiały wizualne – zdjęcia, filmy, prezentacje.
„Dowiedziałam się wiele o swoim mieście“ – podsumowuje jedna z uczestniczek – „było to bardzo interesujące, ponieważ nigdy nie słyszałam o orneckich pozostałościach po Żydach“. Inna szczerze dodaje: „Cóż, kiedyś kojarzyłam Żydów tylko z kawałami, dziś wiem o nich znacznie więcej i postaram się jak najlepiej tę wiedzę przekazać, jeśli tylko będzie ktoś chętny, aby posłuchać”.
Poznaliśmy wiele miejsc w Ornecie w których jeszcze przed wojną mieściła się gmina żydowska. Informacje, których się dowiedzieliśmy były zaskakująco ciekawe. Pewnie wiesz, ze dzisiejsza młodzież zrobi wszystko żeby nie musieć iść na lekcje, ale teraz widać, że naprawdę wiele osób się tym zainteresowało. (…) Wiele ciekawych tradycji na pewno zapadnie nam w pamięć.
Aga, uczestniczka warsztatów
Szkoła:
Gimnazjum nr 2 im. 29. Pułku Lotnictwa
Uczniowie:
klasy III
Nauczycielka:
Dorota Badyła
Trenerki:
Katarzyna Czajkowska-Łukasiewicz, Katarzyna Niewczas
Więcej informacji o Ornecie znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:
Program Szkoła Dialogu w Ornecie został zrealizowany dzięki wsparciu ROBERTA BANKA.
Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.
Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.
