Puławy

Funkcjonowały także różne stowarzyszenia: Talmud-Tora, Tarbut i Towarzystwo Sanitarne „Linas Hacedek”. Wszystko to zakończyło się w grudniu 1939 r., kiedy Niemcy kazali wszystkim Żydom opuścić miasto w ciągu 48 godzin. Przy mrozie sięgającym minus 30°C, kolumna około 2,5 tys. puławskich Żydów wyruszyła w kierunku Opola Lubelskiego. W trakcie przemarszu zmarło wiele dzieci i starszych osób. Osoby niezdolne do marszu zamknięto w puławskiej synagodze, gdzie zmarły z wyziębienia. Na początku 1940 r. kolejny transport puławskich Żydów wywieziono do Nałęczowa, Baranowa, Ryk i Końskowoli, a w 1943 r. zginęli ostatni żydowscy mieszkańcy Puław, zatrudnieni w działających tu obozach pracy przymusowej. Z przedwojennych zabudowań osadnictwa żydowskiego nie ocalało nic, wszystko zostało zbombardowane lub zdewastowane w czasie okupacji. Oba istniejące przed wojną cmentarze rozebrano, a macewy użyto do celów budowlanych. Dwie, które przetrwały, znajdują się w Muzeum Regionalnym.

Kiedy uczniowie z puławskiego gimnazjum podczas warsztatów Szkoły Dialogu zetknęli się z bogatą, a jednocześnie tragiczną historią Żydów, spojrzeli na swojego miasto w odmienny sposób. Jak mówi jeden z uczestników warsztatów Szkoły Dialogu: Teraz patrzę na Puławy inaczej. Mijając Dom Nauczyciela, wiem i widzę w myślach, że kiedyś tu była synagoga. Idąc ulicą Kołłątaja, wiem że tu było dużo sklepików. Widząc pizzerię „Ewa”, widzę olejarnie. Puławy teraz dla mnie są inne. To, co w zbiorowej pamięci niejako zepchnięto na margines, zostało przez uczniów wyciągnięte na powierzchnię. To, co zapomniane, przywołane.

I tak 6 czerwca gimnazjaliści zaprosili młodszych kolegów i koleżanki na spacer śladami puławskich Żydów. Dzięki interaktywnej formie warsztatów Szkoły Dialogu, zrozumieli, że aby przekaz był przyjęty, musi być atrakcyjny, nienachlany i dostosowany do odbiorcy. Wycieczka przyjęła więc formę podchodów. Zaproszeni uczniowie podstawówki musieli więc odnajdywać koperty, w których znajdowały się wskazówki i na ich podstawie kierować się do następnych punktów na trasie.
Uczniowie dotarli więc na ul. Kołłątaja, zamieszkiwaną dawniej w dużej mierze przez żydowskich krawców i szewców, u których, jak wspomina p. Stanisław Zadura, można było przybić blaszki na łyżwy do podeszwy butów.

Tam, gdzie teraz kawiarnia Ewa, dawniej stała olejarnia, w której wyrabiano olej, głównie słonecznikowy. Obok przystań z barkami pana Edelmana, żydowskie piekarnie i kamienice. A przy bramie mostowej miejsce, gdzie wieczorami Żydzi bawiąc się i śpiewając, słuchali, jak Kiseł gra na gitarze. Granitowy głaz na miejscu dawnej synagogi upamiętnia dziś puławskich Żydów, którzy zginęli w czasie Holocaustu. Wyobrazić sobie trzeba budynek bożnicy: dolna część z białego kamienia, górna zaś z cegły i otynkowana. Okazałe schody na całej długości fasady prowadziły do wejścia. Na południowy wschód – budynek starszej bożnicy, a na południowy zachód – budynek mykwy. Na tej samej ulicy dom doktora Beniamina Honigsfelda – jowialnego lekarza, który w czasie leczenia uskuteczniał, jak wspominali mieszkańcy, swoje motto: „Śmiech to zdrowie”. W Puławach osiedlił się i rozwinął swoją działalność także chasydzki cadyk Chaim Izrael Morgenstern. Uczniowie dowiedzieli się, gdzie stał dom, w którym mieszkał. Na koniec odwiedzili teren dawnego kirkutu, zdewastowanego przez Niemców podczas okupacji.
Po warsztatach uczniowie mówili, że to, co wydawało się nudne i zwyczajne, stało się ciekawe; że znaleźli nową pasję, że miasto się w ich oczach zmieniło. Że nauczyli się pracować w grupie. I że chcą tę wiedzę przekazać dalej, że opowiedzą rodzinie.

Więcej informacji o Puławach znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.