Michał Lorenc

Rymanów

Liderzy

Himalaista pytany o powód swojej pasji odpowiada prosto: idę na szczyt dlatego, że on po prostu tam jest. Ja zainteresowałem się historią rymanowskich Żydów dlatego, że ich nie ma. Jest cmentarz z setkami powalonych macew, stoi synagoga, na której dachu rosną młode brzózki, są zaniedbane domy w ciemnych zaułkach, ale nikt już pochówków nie robi, kantor El Male Rachamim nie śpiewa, świec szabatowych w piątkowy wieczór nikt nie zapala. Są stare, czarno-białe zdjęcia tłumnego targowego rynku, są szeptem wypowiadane wstrząsające historie wojenne, w starych framugach, jak zadry pamięci, tkwią ślady po mezuzach. Czyli są ślady pamięci, a raczej niepamięci, ale Dobrej Pamięci brak. Tak było do 2006 r. I coś postanowiliśmy z tym zrobić.

Z wykształcenia jestem prawnikiem, ukończyłem Uniwersytet Jagielloński, ale zawodowo zajmuję się reklamą i PR. Jestem właścicielem firmy reklamowej w Katowicach. Rymanów był miastem rodzinnym mojego nieżyjącego już taty, tam spędzaliśmy każde wakacje i tam zadawałem pierwsze pytania, rzadko uzyskując satysfakcjonującą mnie odpowiedź. W 2005 r. postanowiliśmy założyć Stowarzyszenie Spotkanie Rymanów, które zajmuje się do dzisiaj upamiętnieniem wielokulturowego Rymanowa, wydobywaniem z niepamięci rymanowskich Żydów i Łemków. Od 2008 r. jestem współorganizatorem Dni Pamięci o Żydowskiej Społeczności Rymanowa.

W 2017 r. organizować będziemy IX Spotkanie, corocznie przygotowywane w okolicach 13 sierpnia (rocznicy zamordowania Żydów rymanowskich). Dni to kilkudniowe spotkanie Polaków i Żydów, w czasie którego rozmawiamy, poznajemy się, uczymy się siebie, dzielimy się swoją historią.

Pomagają nam wybitni artyści: Mendy Cahan z Izraela, Rafael Rogiński, Olga Mieleszczuk i wielu, wielu innych. Są stałe punkty programu, jak sprzątanie cmentarza, Marsz Pamięci ostatnią drogą z Rymanowa do Wróblika, szlak pamięci. Są warsztaty języka i piosenek jidysz, mamy pokazy teatralne i kinowe, w rymanowskim Domu Małki organizujemy wystawy zdjęć z kolekcji mojego brata Adama. W naszych działaniach aktywnie wspiera nas ksiądz proboszcz Mieczysław Szostak i władze Rymanowa. Piszę o „nas”, bo wokół wskrzeszania pamięci o rymanowskim sztetl zebrała się niemała grupa ludzi: wszystkie działania, o których piszę, robię z moim bratem Adamem, wspierają nas rodziny. W Stowarzyszeniu są ludzie bardzo mocno zaangażowani i jest całe grono wolontariuszy, bez których nie można by zrobić aż tyle. Podstawowym celem naszej działalności było upamiętnienie, powrót sprawiedliwości. Nie mogliśmy się pogodzić z zacieraniem śladów i ta część naszych działań okazała się owocna: Żydzi rymanowscy, docierający i piszący do nas z całego świata, i Polacy z Rymanowa wiedzą, że dbamy o pamięć. O naszą wspólną pamięć.

Niezwykłym efektem naszej współpracy jest Dom Małki – miejsce spotkań, odkupiony i wyremontowany przez Małkę Shacham Doron dom jej pradziadka. Małka niemal na stałe zamieszkała w Rymanowie. Rzecz dziesięć lat temu niemal niemożliwa do wyobrażenia – prawdziwie żydowski dom tuż przy Rynku, z mezuzami, w sercu polskiej Galicji! Z zapalonymi w Szabat świecami i uśmiechniętą gospodynią, uczącą polskich studentów hebrajskiego i żydowskich zwyczajów. Choćby dlatego było warto. I jest warto dalej. Nie robimy badań socjologicznych, nie znamy zmian w świadomości mieszkańców Rymanowa, ale mimo że nie wszyscy myślą czy mówią o nas pozytywnie, jestem pewny, że to co robimy, ma jakiś sens.

Działania

Organizacja Dni Pamięci o Żydowskiej Społeczności Rymanowa co roku, około 13 sierpnia

Spotkania, wykłady, koncerty, warsztaty, wystawy na tematy związane z życiem, historią, kulturą i religią Żydów rymanowskich

Sprzątanie cmentarza żydowskiego w Rymanowie

Oprowadzanie zainteresowanych śladami żydowskiego Rymanowa

Prowadzenie na Facebooku strony „Friends of Rymanow” z relacjami i materiałami dla zainteresowanych żydowskim Rymanowem

Współpraca z ludźmi, organizacjami i instytucjami zajmującymi się upamiętnieniem Zagłady i Sprawiedliwych oraz przeciwdziałających dyskryminacji

Kolekcjonowanie i udostępnianie dokumentów oraz zdjęć związanych z żydowską przeszłością Rymanowa

Michał Lorenc

Rymanów

kontakt:
michal.lorenc@liderzydialogu.pl