Wacław Wierzbieniec

Rzeszów

Liderzy

Pierwszy raz tematyką żydowską zainteresowałem się w szkole średniej, po przeczytaniu Starego Testamentu. Fascynowały mnie dzieje Żydów w starożytności. Potem wróciłem do tego na III roku studiów, uczestnicząc w obozie naukowym studentów historii, podczas którego zbieraliśmy informacje na temat rzymskokatolickich cmentarzy z terenu Rzeszowa i Podkarpacia. Skoro wokół nas jest tyle cmentarzy żydowskich, dlaczego nie zająć się również nimi – zapytałem sam siebie i zainteresowałem się żydowskim cmentarzem w Rzeszowie. Innych chętnych do podjęcia się tego zadania nie było. Zatem jeszcze jako student nawiązałem wiele kontaktów, w tym z Centrum Badania Żydów Polskich w Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. W efekcie napisałem artykuł naukowy o żydowskim cmentarzu w Rzeszowie.

Grunt do rozwoju takich zainteresowań przygotował być może mój dom rodzinny, a zwłaszcza rozmowy z babcią Heleną o stosunkach między narodowościami żyjącymi w miasteczkach galicyjskich. Babcia Helena przed II wojną światową była właścicielką dobrze prosperującego zakładu krawieckiego w Niemirowie i zatrudniała żydowskie dziewczęta. Świetnie znała język niemiecki, ukraiński i jidysz. Do dziś brzmią mi w uszach piosenki w jidysz, które śpiewała mi w dzieciństwie. Dzięki niej nigdy nie różnicuję ludzi wedle ich narodowości, wyznania czy poglądów politycznych. Długo nie rozumiałem takich pojęć jak antysemityzm czy ksenofobia, bo były one zupełnie obce w moim rodzinnym domu. Studiując historię, uświadomiłem sobie, że Żydzi mieszkający w Galicji byli zawsze w gorszym położeniu od swoich nieżydowskich sąsiadów. Jednak tematy z nimi związane nie były przedmiotem zainteresowania ani badań historyków na Podkarpaciu. Uznałem, że trzeba to zmienić, bo losy Żydów są integralną częścią historii Polski. Dodatkowym bodźcem do zajęcia się tą problematyką były spotykane w różnych formach przejawy antysemityzmu, niekorzystnie wpływające na stosunki polsko-żydowskie.

Jako historyk i profesor Uniwersytetu Rzeszowskiego prowadzę badania naukowe z zakresu historii i kultury Żydów w XIX i XX w., stosunków narodowościowych i religijnych, historii Kościoła katolickiego w XX w. oraz roli dobroczynności i filantropii w życiu społecznym. 

Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie (1987), pierwszym doktorem w historii tej uczelni (1994), pierwszym doktorem habilitowanym wypromowanym na Uniwersytecie Rzeszowskim (2004). Dwukrotnym stypendystą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w 1993 r. i 1997 r. Byłem zatrudniony w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Rzeszowie jako asystent (1987–1994) oraz jako adiunkt (1994–2004). Jako adiunkt na Uniwersytecie Jagiellońskim pracowałem w latach (1995–2000). Tytuł profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu Rzeszowskiego otrzymałem w 2004 r. W latach 2004–2012 pełniłem funkcje kierownika Zakładu Historii i Kultury Europy Wschodniej oraz Pracowni Historii i Kultury Żydów w Instytucie Historii UR, natomiast w latach 2005–2008 funkcję prodziekana Wydziału Socjologiczno-Historycznego UR. Od 2012 r. pełnię funkcję kierownika Zakładu Historii i Kultury Żydów w Instytucie Historii UR. W latach 2011–2015 byłem rektorem Państwowej Wyższej Szkoły Techniczno-Ekonomicznej w Jarosławiu. Jestem również członkiem licznych gremiów naukowych i towarzystw, m.in.: Komisji Historii i Kultury Żydów Polskiej Akademii Umiejętności, Polskiego Towarzystwa Studiów Żydowskich, Polskiego Towarzystwa Historycznego oraz kilku redakcji i rad naukowych czasopism naukowych. Dwukrotnie otrzymałem tytuł doktora honoris causa – Lwowskiej Państwowej Akademii Finansów (2013) i Drohobyckiego Państwowego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Iwana Franki (2014). Napisałem 4 monografie, 134 artykuły naukowe oraz redagowałem 11 prac zbiorowych. Byłem organizatorem 13 konferencji naukowych. Promotorem 10 prac doktorskich, recenzentem w 2 przewodach habilitacyjnych i członkiem komisji w 2 przewodach habilitacyjnych oraz recenzentem w 11 przewodach doktorskich. Wypromowałem także 43 licencjatów i 130 magistrów.

Działania dotyczące propagowania stosunków polsko-żydowskich rozwijam w różnoraki sposób. Wszystkie służą jednak promowaniu dziedzictwa historyczno-kulturowego Żydów, rozwojowi dialogu, tolerancji i dbaniu o pamięć historyczną zdarzeń, miejsc i ludzi oraz łączeniu tych, którym bliskie są wymienione wyżej idee, we wspólnych inicjatywach na rzecz społeczności żydowskiej Podkarpacia.

Na Uniwersytecie Rzeszowskim jestem kierownikiem Zakładu Historii i Kultury Żydów Instytutu Historii. W ramach działalności Zakładu podejmuję wiele działań zmierzających do pogłębiania wśród studentów wiedzy dotyczącej powyższej tematyki. Prowadzę liczne badania naukowe dotyczące kwestii dziejów i kultury Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX w., stosunków narodowościowych i religijnych na terenie Małopolski w okresie II Rzeczypospolitej oraz roli dobroczynności i filantropii w życiu społecznym. W ramach działalności Zakładu organizuję międzynarodowe konferencje naukowe dotyczące również tematyki żydowskiej oraz wiele różnych działań popularyzujących tę problematykę w regionie, Polsce i na świecie. Organizuję wykłady, prelekcje, spotkania z naukowcami zajmującymi się stosunkami polsko-żydowskimi oraz osobami pochodzenia żydowskiego, które przeżyły koszmar Holokaustu albo reprezentują kolejne pokolenie ocalonych z Zagłady, a także z ludźmi ratującymi Żydów podczas II wojny światowej.

Jestem inicjatorem i od 9 lat głównym organizatorem Obchodów Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu na Podkarpaciu. Obchody wrosły już w wielokulturową symbolikę miasta Rzeszowa, a także całego Podkarpacia. Byłem również inicjatorem i twórcą Centrum Dialogu Między Religiami i Narodami, działającego w latach 2014–2015 przy PWSTE w Jarosławiu. W Centrum Dialogu zorganizowanych zostało wiele przedsięwzięć historycznych, wielokulturowych, wielowyznaniowych, patriotycznych, również konferencji, sympozjów, warsztatów naukowych, spotkań, promocji książek, wykładów i prelekcji. Byłem także współorganizatorem i obejmowałem patronatem honorowym liczne wydarzenia, m.in. odsłonięcie po renowacji pomnika poświęconego Żydom zamordowanych w przemyskim getcie, konferencję „Żydzi w Biblii” czy przedsięwzięcia organizowane w dynowskim Centrum Historii Żydów Polskich. Nawiązuję również współpracę z osobami ocalonymi z Holokaustu i ich rodzinami oraz potomkami ocalonych, jak również osobami ratującymi Żydów podczas Zagłady – zapraszam ich na spotkania z młodzieżą, by głosili prawdę o Zagładzie Żydów i przyczyniali się do budowania pamięci o tych okrutnych wydarzeniach. 

Współpracuję też z ludźmi z terenu województwa podkarpackiego, którzy dbają o pamięć o historii i kulturze Żydów, łącząc lokalnych działaczy we wspólnych przedsięwzięciach na rzecz regionu. Dzięki tej inicjatywie miejscowi aktywiści mają wielką motywację do dalszych działań, a wielu nowych ludzi angażuje się w działalność na rzecz spraw polsko-żydowskich. Działalność na rzecz propagowania stosunków polsko-żydowskich jest w dzisiejszej rzeczywistości sprawą niezwykle istotną.

Podejmowane przez mnie działania służą właśnie kształtowaniu poglądów młodych ludzi na otaczający ich świat, w którym przed II wojną światową obok siebie żyli ludzie różnych wyznań i narodowości, a w znacznej mierze byli to właśnie Żydzi. Kiedy w działania uda się zaangażować młodzieży czy mieszkańców okolicy, można mieć satysfakcję, że to, co się zrobiło, ma sens. Jest również istotne dla potomków Żydów niegdyś żyjących na tym terenie. Ocaleni z Holokaustu i ich rodziny chętnie przyjeżdżają, aby dać świadectwo swoich wojennych losów. Jest to dla nich zarazem bolesny ale też niezwykle ważny powrót do stron i wydarzeń z młodości. Wracają wspomnienia, którymi mogą się podzielić z młodzieżą, aby ta nigdy nie zapomniała prawdy o Zagładzie Żydów. Przy okazji tych przyjazdów nawiązują się między nimi przyjaźnie, odkrywają nieznane karty historii własnych rodzin, poznają fakty dotyczące wydarzeń w przeszłości. Działania te mają wielkie znaczenie zarówno dla ludzi żyjących w Polsce, jak i w innych krajach świata. Dzięki temu mieszkańcy Podkarpacia mają szansę pamiętać o wszystkich dawnych mieszkańcach tego regionu, poznać w pełni jego historię i kulturę. Żydzi dzięki tym działaniom mogą tu powrócić, aby dać świadectwo prawdy o Holokauście. Jako organizatorzy możemy mieć satysfakcję, że przysłużyliśmy się budowaniu lepszych relacji polsko-żydowskich i świata bez ksenofobii i totalitaryzmu.

Działania

Wacław Wierzbieniec

Rzeszów

kontakt:
waclaw.wierzbieniec@liderzydialogu.pl