Łukasz Parus

8 czerwca odbyła się przy ulicy Średniej 6 w Zagórowie uroczystość odsłonięcia tablicy upamiętniającej zagórowskich Żydów i Żydów przebywających w getcie w latach 1940-1941, którzy zostali zamordowani w lasach niedaleko Kazimierza Biskupiego. Obchodom przyświecało hasło „Po stronie pamięci, po stronie życia”. Tablica została zamieszczona na budynku piekarni, w miejscu, gdzie przed wojną w latach 1882-1939 znajdowała się synagoga. Gościem honorowym był Naczelny Rabin Polski Michael Schudrich.

Oprócz władz Powiatu Słupeckiego i Gminy Zagórów w uroczystości wzięli m.in.  udział: Alicja Kobus-wiceprzewodnicząca Rady Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Rzeczpospolitej Polskiej i przewodnicząca Gminy Żydowskiej w Poznaniu wraz  z członkami poznańskiej Gminy Żydowskiej, Aleksander Gleichgewicht – przewodniczący Gminy Żydowskiej we Wrocławiu, pastor Waldemar Wunsz – proboszcz parafii ewangelicko-augsburskiej w Koninie, Bogusław Wojciechowski i Paweł Mazur – przedstawiciele Stowarzyszenia Drugie Pokolenie-Potomkowie Ocalałych z Holokaustu oraz Aleksandra Tomaszewska i Jagoda Jabłońska-Szkarłat – reprezentantki Fundacji Forum Dialogu w Warszawie, koordynującej projekt edukacyjny „Szkoła Dialogu”.

Spotkanie poprowadził Piotr Łajdecki, uczeń II klasy Liceum Ogólnokształcącego w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych im. Braci Kostaneckich w Zagórowie. Obchody otworzyły przemówienia. Łukasz Parus, przewodniczący Komitetu Społecznego Upamiętniającego Zagórowskich Żydów, mówił o obowiązku pamięci o wieloletnich sąsiadach i współczesnym nasilaniu się nacjonalizmu i szowinizmu. – (…) Nacjonalizm
i szowinizm, nienawiść i wykluczanie danych grup ludzi ze społeczności/społeczeństw  prowadzą do zabrania człowiekowi czegoś, co jest dla niego najważniejsze i stanowi legitymację człowieczeństwa: Godności/Podmiotowości i Wolności. Jeśli nie będziemy się sprzeciwiać tym złym zachowaniom, jeśli będziemy dzielić i dyskryminować innych, wiedzmy, że ponosimy  moralną odpowiedzialność za ludzkie cierpienia, przyszłe wojny  i śmierć wielu ludzi – podkreślał.

Rabin Schudrich podzielił się refleksjami na temat współpracy międzyludzkiej.- To jest przykład na cały kraj. Jak jest pomysł, to stanowi on początek. Jak masz pomysł i chcesz zrobić coś ważnego, moralnego i będziesz starać się to robić, to wtedy zgromadzisz ludzi naokoło. (…) Jeden człowiek jest potrzebny na początek, a później są potrzebni inni ludzie. Bez was wszystkich nie byłoby takiej ważnej i pięknej tablicy. (…) Chciałem wszystkim podziękować-mówił wzruszony.

Przewodnicząca Alicja Kobus nie ukrywała sympatii do inicjatyw społecznych organizowanych w Zagórowie. – Gdy dowiedzieliśmy się o akcji dotyczącej upamiętnienia zagórowskich Żydów w postaci tablicy, od razu postanowiliśmy się włączyć i wesprzeć organizatorów. Zgadzam się z Panem Rabinem, który powiedział o wspaniałej idei współdziałania. Jeśli każdy dołoży kamyczek, musi powstać coś dobrego – mówiła.

Przewodniczący Aleksander Gleichgewicht również odniósł się w wystąpieniu
do współczesności: – Współczesny świat toczy coś, co nazywam w skrócie RAK. Ten skrót oznacza: Rasizm, Antysemityzm i Ksenofobię. Dziś otrzymaliśmy swoistego rodzaju szczepionkę przeciw RAK-owi – puentował.

Bogusław Wojciechowski ze Stowarzyszenia Drugie Pokolenie-Potomkowie Ocalałych z Holokaustu  podkreślał, że Żydzi w Zagórowie żyli prozaicznie, tj. pracowali, kochali się, zakładali rodziny i szukali szczęścia. Niestety chora ideologia nazistowska zabrała im godność i życie. – Wcześniej w tym miejscu była synagoga, a teraz jest piekarnia. Ludzie kiedyś przychodzili tutaj się modlić i być razem, a teraz przychodzą również po coś niezbędnego w życiu, co nam codziennie towarzyszy, czyli chleb-opowiadał. Paweł Mazur na zakończenie wystąpienia kolegi zaśpiewał po hebrajsku modlitwę na cześć zamordowanych Żydów z Zagórowa i okolic.

Po przemówieniach miała miejsce część artystyczna. Męski Kameralny Chór „Quarta” pod dyrygenturą Waldemara Matuszaka zaprezentował dwa utwory: „Chór Niewolników” z opery „Nabucco” oraz  „Sunrise, sunset” ze słynnego filmu „Skrzypek na dachu”. Następnie piosenkę „Tak malował pan Chagall” wykonał młodzieżowy zespół instrumentalno-wokalny złożony z uczniów Gimnazjum im. Królowej Jadwigi i ZSP im. Braci Kostaneckich pod opieką nauczyciela religii i muzyka Daniela Słowińskiego. Wystąpili: Weronika Radniecka – wokal, Natalia Słowińska – gitara, Magdalena Sowińska – tamburyno, Wojciech Słowiński – klawisze, nauczyciel historii Janusz Lewicz – kontrabas i Daniel Słowiński – skrzypce.

Nie zabrakło również akcentów teatralnych. Grupa teatralna GKJ działająca pod opieką artystyczną nauczycielki języka polskiego Małgorzaty Grabowskiej przedstawiła scenkę pt. „Rozmowa poważnego kupca bławatnego z wójtem” na kanwie wspomnień zagórowianina prof. Lecha Słowińskiego, które we fragmencie zostały zamieszczone w książce autorstwa  dr. Mirosława Słowińskiego pt. „Dwa życia jak dwa psalmy. Historia mówiona Leona i Toshy Jedwab”. Umiejętności aktorskie zaprezentowali: Wiktor Madalski (Kupiec), Jakub Kopaczewski (Wójt) i Jacek Andryszak (Leszek, syn Wójta). 

Przedstawienie zwieńczyło odczytanie przez wychowanków GKJ godności zagórowskich Żydów,  wykonywanych profesji i adresów zamieszkania. W rolę sąsiadów wcielili się: Adrian Konieczny, Arkadiusz Bartecki, Szymon Kubacki, Jakub Powązka, Adam Matuszewski, Igor Sarnowski, Marcin Pilarski, Wiktor Pilarski, Patryk Kubiak, Adam Wiatrowski, Filip Dropiński, Dominika Czerniak, Magdalena Kołodziejczak, Adam Kędziora, Jakub Kąpielski, Patryk Przybyła, Aleksandra Węglewska, Krystian Baśkiewicz, Julia Nowakowska i Natalia Matelska.

Momentem kulminacyjnym było odsłonięcie tablicy przez rabina Michaela Schudricha, księdza proboszcza Adama Czechorowskiego i pastora Waldemara Wunsza oraz odmówienie modlitw. Na granicie znalazły się następujące słowa napisane w trzech językach: polskim, hebrajskim i angielskim: TUTAJ W LATACH 1882-1939 ZNAJDOWAŁA SIĘ SYNAGOGA/DOM MODLITWY I ZGROMADZEŃ ZAGÓROWSKICH ŻYDÓW. PAMIĘCI ŻYDÓW Z ZAGÓROWA I OKOLIC/ ZAMORDOWANYCH PRZEZ NIEMIECKIEGO OKUPANTA/W CZASIE II WOJNY ŚWIATOWEJ. NIECH ICH DUSZE MAJĄ UDZIAŁ W ŻYCIU WIECZNYM. Napisy zredagowali i przetłumaczyli na języki obce Marcin Bartosiewicz z Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego oraz Alicja Mroczkowska i dr Daria Boniecka-Stępień z Żydowskiego Instytutu Historycznego.

fot. J.Szkarłat

Tablica została sfinansowana przez mieszkańców Gminy Zagórów, Poznania, Konina, Bielaw i Warszawy, którzy wsparli zbiórkę publiczną „Tablica Upamiętniająca Zagórowskich Żydów”  (nr  2017/864/KS) trwającą od 1 marca do 1 czerwca br.

W kolejnym punkcie programu zabrali głos zaproszeni goście. Starosta Słupecki Mariusz Roga pogratulował lokalnej społeczności inicjatywy upamiętnienia wieloletnich sąsiadów, natomiast pastor Waldemar Wunsz stwierdził, że ten czyn był czymś oczywistym, powinnością, w końcu należało to zrobić.

Po wystąpieniach delegacje złożyły kwiaty i znicze pod tablicą.

Konferansjer Piotr Łajdecki zaprosił gości i wszystkich zebranych w imieniu burmistrza Gminy Zagórów Wiesława Radnieckiego i organizatorów na poczęstunek przygotowany przez piekarzy zagórowskiej piekarni  Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” oraz pracowników firmy gastronomiczno-turystycznej „Małe co nieco”. Można było spróbować chałki, kugla i humusu. Przekąski zostały wykonane według autorskich przepisów Bogusława Wojciechowskiego ze stowarzyszenia Drugie Pokolenie-Potomkowie Ocalałych
z Holokaustu. Dużym zainteresowaniem cieszyło się stoisko Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy Zagórów, na którym znajdowały się oryginalne książki z zagórowskiej biblioteki żydowskiej im. Lejba Pereca oraz unikatowe pocztówki z fotografiami przedwojennych mieszkańców Zagórowa wydane przez Urząd Miejski w Zagórowie. Zaprezentowano również wystawy tematyczne. Jedna dotyczyła losów Leona Jedwaba (ur.1923), Żyda z Zagórowa ocalałego z Holokaustu, i została wypożyczona od Muzeum Regionalnego w Słupcy, natomiast druga, związana z Żydami zagórowskimi, stanowiła autorski projekt pracowników MGOK.

Goście z Gmin Żydowskich, poznańskiej i wrocławskiej, udali się po obchodach na kirkut, aby położyć na zachowanych grobach symboliczny kamyk i zmówić modlitwę za zmarłych.

Uroczystość zorganizowali Komitet Społeczny Upamiętniający Zagórowskich Żydów (Łukasz Parus – Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Zagórowie, Grzegorz Cieślewicz – Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Zagórowskiej, Anna Eicke – Gimnazjum im. Królowej Jadwigi w Zagórowie, Marek Kujawa – Zespół Szkół Ponadgimnazjalny im. Braci Kostaneckich w Zagórowie, Andrzej Bernat – Szkoła Podstawowa im. Michała Okurzałego w Zagórowie i Fundacja Zagórowian „Pro-Memoria”, Renata Struszczyk – Szkoła Podstawowa im. Kawalerów Orderu Uśmiechu w Łukomiu, Andrzej Przygoński – Zespół Szkolno-Gimnazjalny im. Unii Europejskiej w Trąbczynie, Katarzyna Nowicka -Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Zagórów, Damian Kruczkowski – Wielkopolskie Stowarzyszenie na Rzecz Ratowania Pamięci „Frydhof”) oraz Stowarzyszenia Drugie Pokolenie-Potomkowie Ocalałych z Holokaustu (Bogusław Wojciechowski i Paweł Mazur).

Organizatorzy serdecznie dziękują wielu osobom za życzliwość i pomoc w organizacji wydarzenia „Po stronie pamięci, po stronie życia”. Specjalne podziękowania kierują do: Wiesława Radnieckiego – burmistrza Gminy Zagórów, Joanny Mięty – sekretarz Gminy Zagórów, Anny Radnieckiej – prezes Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Zagórowie oraz Łucjana Rydlichowskiego – przewodniczącego Rady Nadzorczej Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”, Michaela Schudricha – Naczelnego Rabina Polski, Alicji Kobus – wiceprzewodniczącej  Rady Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Rzeczpospolitej Polskiej i przewodniczącej Gminy Żydowskiej w Poznaniu, Aleksandra Gleichgewichta – przewodniczącego Gminy Żydowskiej we Wrocławiu, księdza proboszcza Adama Czechorowskiego, pastora Waldemara Wunsza, Fundacji Forum Dialogu, Marcina Bartosiewicza z Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego,  Alicji Mroczkowskiej i dr Darii Bonieckiej-Stępień z Żydowskiego Instytutu Historycznego, Jacka Woźniaka i Piotra Chmielowca – kamieniarzy, Małgorzaty Grabowskiej, Daniela Słowińskiego i Janusza Lewicza – nauczycieli GKJ Zagórów, Piotra Łajdeckiego, młodzieży GKJ Zagórów, młodzieży ZSP Zagórów, chórzystów Męskiego Kameralnego Chóru „Quarta”, Jacka Parusa – kierownika zagórowskiej piekarni, Magdaleny i Przemysława Waszaków oraz pracowników firmy gastronomiczno-turystycznej „Małe co nieco”, policjantów z Zagórowa i Słupcy, Beaty Czerniak – dyrektor Muzeum Regionalnego w Słupcy, Urszuli i Marka Stałowskich – właścicieli sklepu rolno-spożywczego przy Dużym Rynku w Zagórowie, Bogdana Matczaka – kierownika Zakładu Gospodarki Komunalnej i Usług Wodnych w Zagórowie oraz pracowników.