Kiedy na początku 2020 roku planowaliśmy kolejne semestry Szkoły Dialogu, nikt z nas nie podejrzewał, że w ciągu kilku tygodni zmieni się cały świat.

Uczniowie i nauczyciele musieli całkowicie zmienić tryb nauki, szkoły zostały zamknięte, a edukacja, jak wiele innych obszarów codzienności, przeniosła się do świata wirtualnego. Po raz pierwszy od 2008 roku Szkoła Dialogu stanęła pod znakiem zapytania. Zastanawialiśmy się jak realizować w zdalnej formule program, którego kluczowymi elementami są spotkania i praca w grupie? Obawialiśmy się, czy uda się przeprowadzić warsztaty, czy uczniowie zaangażują się w działania, jak poradzą sobie ze zdobywaniem informacji i realizacją projektu? Nasze obawy okazały się nieuzasadnione, a Szkoła Dialogu w 2020 roku stała się faktem i pierwszą w historii edycją programu przeprowadzoną zdalnie.

14 szkół, 22 nauczycieli, 200 uczniów podjęło się bardzo trudnego zadania poznawania przeszłości swojej miejscowości i realizacji projektu upamiętniającego społeczność żydowską w trybie zdalnym.

Młodzież z Białegostoku, Bielska-Białej, Chełma, Dynowa, Janowca, Kraśnika, Oleszyc, Radzynia Podlaskiego, Płocka, Sobkowa, Sosnowca, Witkowa, Wągrowca oraz Załuk przeniosła przedwojenny, żydowski świat swoich miejscowości na wirtualne mapy, które następnie promowali na różne sposoby, żeby dotrzeć do jak największej liczby mieszkańców. Niektóre z nich mogą pochwalić się tysiącami odsłon. Wirtualne spacery przygotowane przez uczniów zawierają nie tylko informacje o poszczególnych budynkach czy miejscach istotnych dla przedwojennej społeczności żydowskiej, , ale również ciekawostki o Żydach, którzy je zamieszkiwali, czy zdjęcia wykonane przez uczestników projektu. Młodzież z Dynowa postanowiła przetłumaczyć treści umieszczone na mapie na język angielski aby mogła ona służyć także potomkom Żydów dynowskich mieszkającym dziś w różnych zakątkach świata.

Utrudniona możliwość bezpośredniego kontaktu sprawiła, że promowanie swoich działań niejednokrotnie stawało się wielkim wyzwaniem. Po raz kolejny uczniowie i uczennice Szkoły Dialogu pokazali jednak, że nie ma dla nich rzeczy niemożliwych! Bardzo dobrze w tej materii poradzili sobie uczniowie i uczennice z Białegostoku rozsyłając informacje o stworzonej przez siebie mapie do zaprzyjaźnionych instytucji, W Płocku z kolei uczestniczki projektu rozesłały informacje o swoich działaniach do całej społeczności szkolnej za pomocą dziennika elektronicznego. Dotarły również do znanych płocczan, którzy udostępniali stworzoną w ramach projektu mapę żydowskiego Płocka w swoich mediach społecznościowych.

Jak zebrać informacje o przeszłości swojej miejscowości kiedy archiwa i biblioteki są zamknięte i niedostępne dla użytkowników? Z tym wyzwaniem wspaniale poradzili sobie uczniowie z Wągrowca i Bielska-Białej, którzy dotarli do bardzo mało znanych faktów korzystając z pomocy lokalnych ekspertów, którzy wspierali ich w projekcie.

Uczniowie doskonale poruszali się w przestrzeni mediów społecznościowych i wykorzystywali Instagram oraz Facebook do przekazywania informacji o swoich działaniach. Bardzo sprawnie swój fanpage prowadzili uczniowie i uczennice z Sosnowca. Umieszczali na nim notki i wizualia prezentujące wszystkie podejmowane przez siebie inicjatywy, zamieszczali ciekawostki dotyczące sosnowieckich Żydów czy też udostępniali samodzielnie nagrane filmiki instruktażowe, np. o tym jak przyrządzić izraelską szakszukę. Uczestnicy i uczestniczki projektu z Oleszyc stworzyli konto na Instagramie, na którym umieścili zdjęcia i informacje o historii Żydów nie tylko ze swojej miejscowości, ale z całego regionu, czyli ziemi lubaczowskiej. Inną i formą upamiętnienia żydowskiej przeszłości swojej miejscowości były stworzone przez uczniów strony internetowe. Za przykład może posłużyć ta stworzona przez grupę z Chełma – znajdziemy na niej szczegółową dokumentację działań zrealizowanych przez uczniów oraz wywiad z potomkinią chełmskich Żydów, z którą mieli okazję spacerować po mieście.

Choć media wirtualne dominowały w działaniach uczniów, uczestnicy projektów starali się trafiać również do lokalnych dzienników czy magazynów wydawanych w formie papierowej. I tak we Wspólnocie Radzyńskiej ukazał się artykuł o działaniach uczniów i uczennic z Radzynia Podlaskiego.

Szczególnie ważnym elementem Szkoły Dialogu są rozmowy uczniów ze świadkami historii, dziadkami i sąsiadami. W obliczu pandemii takie wywiady można było przeprowadzić przez telefon. W Sobkowie jeden z uczestników o przeszłość i historię miasta pytał swoją babcię, a w Kraśniku uczennicom i uczniom udało się dotrzeć wirtualnie do kilku świadków historii, a także przeprowadzić wywiad z historykiem-regionalistą.

Mimo obostrzeń związanych z przemieszczaniem się, uczestnikom programu Szkoła Dialogu udało się wyjść ze swoimi działaniami w przestrzeń swoich miejscowości, oczywiście stosując się do zasad bezpieczeństwa. Akcje roznoszenia ulotek, spacery w małych grupach śladami społeczności żydowskiej, poszukiwania w muzeach, czy wizyta na lokalnym cmentarzu żydowskim tak jak w przypadku Janowca to niektóre z akcji podjętych przez uczestników i uczestniczki programu.

W Witkowie uczennice i uczniowie podjęli się niezwykle wymagającego zadania odcyfrowania macew z lokalnego cmentarza. Dzięki wytężonej pracy udało im się odczytać imiona i nazwiska osób, dla których zostały postawione nagrobki. Natomiast uczestnicy i uczestniczki projektu z Załuk, zainspirowani odnalezionym skrawkiem sukna z fabryki Benjamina Amdurskiego, wybrali się na wycieczkę , śladami żydowskich fabrykantów do pobliskiego Gródka.

Rozpiera nas duma, że tylu wspaniałych młodych ludzi wspieranych przez swoich nauczycieli miało wolę i siłę, żeby odkrywać, poznawać, upamiętniać i dbać o dziedzictwo żydowskie swoich miejscowości podczas tego trudnego roku. Zdalna formuła Szkoły Dialogu w 2020 sprawiła, że odnalezione przez uczniów i uczennice informacje, stworzone przez nich mapy czy materiały wizualne są dostępne online. Dzięki temu, będą służyć całej społeczności lokalnej i potomkom Żydów z danej miejscowości do poznawania żydowskiej historii i kultury danego regionu.

A oto wirtualne mapy, które powstały w ramach Szkoły Dialogu w 2020 roku:

• Białystok – X Liceum Ogólnokształcące
• Bielsko-Biała – Zespół Szkół im. J.Tuwima w Bielsku-Białej
• Chełm – Zespół Szkół Energetycznych i Transportowych w Chełmie
• Dynów – Liceum Ogólnokształcące im. Komisji Edukacji Narodowej
• Janowiec – Szkoła Podstawowa w Janowcu
• Kraśnik – Szkoła Podstawowa nr 6 im. Jana Pawła II w Kraśniku
• Oleszyce – Zespół Szkół w Oleszycach
• Płock – Zespół Szkół Usług i Przedsiębiorczości
• Radzyń Podlaski – Zespół Szkół Ponadpodstawowych im. Jana Pawła II
• Sobków – Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Sobkowie
• Sosnowiec – II Liceum Ogólnokształcące im. Emilii Plater
• Wągrowiec – I Liceum Ogólnokształcące im. Powstańców Wielkopolskich w Wągrowcu
• Witkowo – Szkoła Podstawowa im. Adama Borysa w Witkowie
• Załuki – Niepubliczna Szkoła Podstawowa