Bieruń

W lecie 1939 roku większość Żydów wyjeżdża w głąb Polski lub do państw bałtyckich. Tych kilkunastu pozostałych w 1940 roku Niemcy przewożą do obozu przesiedleńczego w Oświęcimiu, potem do gett w Będzinie i Sosnowcu, skąd zostają wywiezieni do Auschwitz-Birkenau. Późniejszy marsz śmierci, w 1945 roku, przechodzi przez Bieruń.

Uczniowie w ramach projektu Szkoła Dialogu razem z trenerkami Forum Dialogu Katarzyną Niewczas i Katarzyną Domagałą poznawali żydowską historię, kulturę i religię. Pracując w grupie, często w podgrupach, dzielili się doświadczeniami, wymieniali myśli, opinie i wyrażali swoje wątpliwości. Szukali odpowiedzi na nurtujące ich pytania, starali się jak najlepiej zrozumieć coś tak abstrakcyjnego, a równocześnie w pewien sposób w Bieruniu obecnego.

22 listopada, w samo południe, kilka dni przed wymyśloną przez siebie grą miejską zorganizowali na bieruńskim rynku happening dla uczniów i mieszkańców miasta, w ten sposób próbując sprowokować przechodniów do przystanięcia i zapytania, co się dzieje. Na takie pytanie  mieli  odpowiedź, że chodzi o pamięć o tym, co się stało, co tutaj kiedyś było i czego już  nie ma.

Gimnazjaliści zorganizowali też ankietę, w której pytali mieszkańców Bierunia o to, co wiedzą i czego nie wiedzą o Żydach. Kim są i w co wierzą Żydzi?  Dlaczego obmywają ręce i kiedy opuścili miasto?

fot. K.Domagała, K.Niewczas

Sonia z Karoliną z drugiej klasy przeprowadziły konkurs plastyczny „Porusz wyobraźnię. XIX-wieczny Bieruń żydowski” w Szkole Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi nr 1 w Bieruniu i w Gimnazjum nr 2 im. św. Walentego w Bieruniu.

Na samym końcu uczniowie przeprowadzili grę miejską dotyczącą tego, jak wyglądał żydowski Bieruń. Miała ona poważny charakter, zapowiadał ją plakat z tytułem „Dawni mieszkańcy Bierunia i ich zwyczaje”.  Do wzięcia w niej udziału zachęcał burmistrz.

Grupy  przemieszczały się między sześcioma miejscami.  Składały się z urzędników i uczniów, mieszkańców i nauczycieli. Główny punkt gry znajdował się  na rynku. Na samym początku na  uczestników czekały trzy zadania do rozwiązania. Była krzyżówka z pytaniami o to, gdzie w Bieruniu stał cheder, a gdzie synagoga, kiedy w miasteczku pojawili się Żydzi, czemu tutaj i jak wyglądała ich historia i równocześnie historia Bierunia. Był  tekst  o świętach żydowskich. Uczestnicy mieli go przeczytać, a potem porozmawiać i pogrupować wybrane symbole tak, aby odpowiadały każdemu świętu. Były też kartki z opisem święta do wylosowania. Uczestnicy mieli to święto  umieścić w kalendarzu żydowskim.

Na cmentarzu żydowskim z 1778 roku, leżącym nad małą rzeką Mleczną, gracze czytali teksty dotyczące historii  cmentarza i  symboliki  żydowskich macew.

Potem dopasowywali symbole do znaczenia, rozmawiali o tym, co na cmentarzu wolno robić, a czego nie. Co trzeba założyć na głowę, jak chodzić po cmentarzu,  by nikogo nie obrazić.

W szkole drużyny musiały powiedzieć, co wiedzą o szkolnictwie żydowskim. Czego uczą się dzieci i jak nazywają się żydowskie szkoły. Odpowiedzi były zawarte w rebusach i w piśmie Braille’a.

W jednej z bieruńskich restauracji uczestnicy gry dowiadywali się, na czym przed wojną polegało żydowskie życie na targowisku i w karczmie. Przekonali się, że karczm było  sporo. Że było w nich głośno i gwarno, że życie tutaj kwitło. Wszyscy próbowali kuminu, miodu, daktyli, sezamu i chałwy. Rozmawiali o zasadach koszeru i zgodnie z  nimi mieli ułożyć całodzienne menu.

W kościele św. Walentego poznawali miejsca ważne dla kultury żydowskiej, a potem próbowali te miejsca  powiązać z budynkami, o których czytali  wcześniej.

W miejscu, gdzie kiedyś stała synagoga, o czym teraz mało kto w Bieruniu wie, grupy dowiadywały się, jak w ogóle synagoga w środku wygląda i jak wyglądałaby ta niegdysiejsza bieruńska, gdyby dalej stała. Uczestnicy znowu dopasowywali  rysunki wedle własnego uznania.

Na końcu, w Jutrzence, w Bieruńskim Domu Kultury, organizatorzy policzyli punkty, podsumowali grę, pokazali film z happeningu i poczęstowali zrobionym przez siebie ciastem. Wszyscy dostali dyplomy i prezenty, które młodzież  otrzymała od Urzędu Miasta i różnych firm.

Szkoła Dialogu jest dla mnie czymś, co dało mi bardzo wiele. Mogę powiedzieć, że jest takimi okularami, które sprawiają, że całkiem inaczej patrzę na Żydów.

Uczestnik warsztatów

Więcej informacji o Bieruniu znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.

Projekt realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.