Jędrzejów

Dzisiaj po tej historii niewiele pozostało. Na przedmieściach miasta leży cmentarz z porozrzucanymi fragmentami macew. Te, których tam nie ma, zostały wbudowane w mostek, przy którym znajduje się tabliczka z napisem: „W tym miejscu znajduje się mostek zbudowany z macew z jędrzejowskiego (nieistniejącego) cmentarza żydowskiego”. Tak jakby cmentarz mógł po prostu przestać istnieć, jakby zniknęły ciała spoczywające w ziemi.

Szukając śladów niegdysiejszej obecności Żydów w Jędrzejowie, uczniowie zaglądali do domów, nagrywali wspomnienia starszych mieszkańców. Dowiedzieli się, jak w Jędrzejowie wyglądał targ, na czym polegał handel i że dawny miejski młyn prowadzony był przed wojną przez Żyda. Stosunki między Polakami a Żydami układały się różnie. Czasem żyli w większej zgodzie, a czasem w mniejszej, jak twierdzili mieszkańcy. Zebranych informacji uczniowie użyli w czasie zorganizowanej przez siebie wycieczki dla mieszkańców miasta. Wycieczka odbyła się rankiem 14 czerwca, we wtorek. Prognozy mówiły, że może spaść deszcz. Mimo tego przyszli nauczyciele, uczniowie, burmistrz, pojawili się również dziennikarze z gazety jędrzejowskiej, która napisała krótki tekst o Szkole Dialogu i o pracy gimnazjalistów nad upamiętnieniem jędrzejowskich Żydów.

fot. S.Niemojewski, J.Szkarłat

Wycieczka rozpoczęła się w miejscu, gdzie dzisiaj leżą tory, którymi w 1940 r. zaczęto wywozić Żydów z Jędrzejowa. Uczniowie pokazali kilka zdjęć, opowiadali o tym, jak dla jędrzejowskich Żydów wyglądała wojna. W miejscu, w którym kiedyś stała synagoga, jeden z uczniów wyjaśnił kilka pojęć i opowiedział o ważnych świętach żydowskich: Chanuce, Rosz Haszanie, święcie Szałasów, Pesach i Jom Kippur. Mówił o bar micwie i o żydowskim ślubie. Wyjaśnił, jak wyglądała ceremonia żydowska, że różniła się od ślubu katolickiego. W miejscu dawnej synagogi na znak pamięci uczniowie zapalili znicz.

Na rynku trzy uczennice opowiedziały, na czym polegał żydowski handel i jak wyglądał przedwojenny rynek. Mówiły o Żydach zjeżdżających się z okolic na targ. O tym, że sprzedawali między innymi wełnę, jaja i bydło, że byli biedni, niektórzy żyli na granicy nędzy, a tych, którzy byli bogaci, nie było wielu. Uczniowie przynieśli zdjęcia, pokazywali je i tłumaczyli, co się zmieniło, co zupełnie zniknęło. Wyjaśniali również, jaka potrawa może być koszerna. Świnie i wielbłądy nie mogą być koszerne, strusie, orły i sępy też nie. Spożywanie krwi w judaizmie jest zabronione.

Częstowali chałką zamówioną wcześniej w piekarni, pokazali szabatową narzutę. Wyjaśniali, czym jest szabat, czy można go porównać do katolickiej niedzieli.

Kolejny znicz uczniowie zapalili w miejscu, w którym kiedyś była mykwa. Tłumaczyli, czym jest mykwa i jaką rolę odgrywała w przedwojennym Jędrzejowie. Dopytywali, czy ktoś wie, czym jest łaźnia. Wyjaśniali, jak odbywa się obmycie – że woda musi być bieżąca, że trzeba się zanurzyć całkowicie.

Na ulicy Pińczowskiej, która wchodziła w czasie wojny w obszar getta, uczniowie przywoływali wspomnienia starszych osób i pokazywali fotografie. Opowiadali o żydowskich sklepach, o szabasówce, o młynie. Przywoływali nazwiska żydowskich właścicieli cegielni, drukarni czy browaru. Tłumaczyli, gdzie stała herbaciarnia, piwiarnia, odlewnia żelaza. Później rozłożyli flagę Izraela i zaśpiewali „Hevenu Szalom Alechem”, a następnie „Am Israel Chai”.

Gimnazjaliści planują więcej działań. Chcą w swojej szkole zrobić wystawę o jędrzejowskich Żydach i dalej przybliżać mieszkańcom Jędrzejowa wspólną polsko-żydowską historię.

fot. S.Niemojewski, J.Szkarłat

Więcej informacji o Jędrzejowie znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.