| 2016 |
Krempna
Zespół Szkół w Krempnej
Zespół Szkół w Krempnej
| 2016 |
W Krempnej obecnie nie ma już śladu po tamtejszych Żydach. Wieś nie miała własnej synagogi ani żydowskiego cmentarza, jedyne świadectwo stanowią opowieści najstarszych mieszkańców. I to właśnie z nimi rozmawiali krempińscy uczniowie, którzy w ramach Szkoły Dialogu odkrywali żydowską historię swojej wsi.
Krempna jest małą wsią na Podkarpaciu, położoną pośród niskich pagórków i zielonych lasów. Przepływa przez nią rzeka Wisłoka – prawy dopływ górnej Wisły. Wieś została założona jeszcze w XV wieku przez Stadnickich, a na przestrzeni wieków po kolei zmieniała swoich właścicieli: od Wiśniowieckich, przez Radziwiłłów, po Potulickich. W roku 1883 Krempna miała dwie huty, a także kasę pożyczkową. Znajdowała się tu parafia grekokatolicka, a we wsi kilka kilometrów dalej parafia rzymskokatolicka. Pod koniec XIX wieku, w samej Krempnej mieszkało 10 Żydów, a w całej parafii 17, stanowili mniej więcej 3% mieszkańców i należeli do nowożmigrodzkiej gminy wyznaniowej. W 1939 roku Krempna razem ze swoim przysiółkiem liczyła 750 mieszkańców.
Wśród nich było 620 Ukraińców i Łemków, 125 Polaków i 5 Żydów. Do jednego z nich, do Bergera, należała krempińska karczma. Wiadomo, że przynajmniej do drugiej połowy XIX wieku we wsi funkcjonowała szkoła parafialna, do której chodziły wszystkie dzieci z Krempnej i okolic, w tym dzieci żydowskie.
Wieś została zajęta przez wojsko niemieckie w październiku 1939 roku i wtedy właśnie krempińskich Żydów wywieziono do nowożmigrodzkiego getta. 7 lipca 1942 roku Niemcy przeprowadzili tam selekcję, w wyniku której zamordowano około 1260 osób, większość spośród nich to byli Żydzi – kobiety, dzieci i starcy. Zastrzelono ich na Hałbowie, w lesie niedaleko Nowego Żmigrodu, przy drodze do Krempnej. Wśród nich najprawdopodobniej byli Żydzi krempińscy.
Gimnazjaliści pukali do sąsiadów, odwiedzali okoliczne domy i zadawali pytania. Dowiedzieli się, gdzie stała wspomniana karczma, jak nazywał się prowadzący ją Żyd i jak nazywali się pozostali członkowie jego rodziny. Był to Michał Berger, Hane była jego żoną, a Israel jego synem.
Uczniowie odkryli też, gdzie stały inne żydowskie domy i jak nazywali się ci, którzy w nich mieszkali. Szukając innych informacji, dotarli do Muzeum Regionalnego w Jaśle, w którym pan Mariusz Świątek, muzealny historyk, opowiedział gimnazjalistom historię Żydów tego regionu. Szukając dalej odwiedzili również żydowski cmentarz nowożmigrodzki, po którym oprowadził ich tym razem pan Jerzy Dębiec –prezes Towarzystwa Miłośników Nowego Żmigrodu. Krążąc po cmentarzu, tłumaczył im zawiłości symboliki macew i opowiadał o żydowskich obrządkach pogrzebowych.
Ponieważ uczestnicy projektu pochodzili zarówno z Krempnej, jak i okolic, zdecydowali, że wycieczka będzie opowiadała o Żydach ze wszystkich tych miejscowości. Wycieczka rozpoczynała się w Krempnej, gdzie gimnazjaliści pokazywali przybyłym miejsce, w którym stała kiedyś karczma, były żydowskie domy i stał komisariat policji. Wśród zaproszonych gości byli koledzy i koleżanki ze szkoły, kierowniczka ds. edukacji w Magurskim Parku Narodowym Magdalena Kuś, prezes Towarzystwa Miłośników Nowego Żmigrodu Jerzy Dębiec i kierownik Gminnej Biblioteki Publicznej Zbigniew Źrebiec.
Później cała grupa poszła powoli właśnie na wyżej przywołany Hałbów. Uczniowie opowiadali gościom o Żydach mieszkających przed wojną w Krempnej, w Grabiu, na Świątkowej Wielkiej czy w Rozstajnem. Mówili o odszukanych przez siebie miejscach, pokazywali zdjęcia ilustrujące ich opowieść. Kolejnym przystankiem była Przełęcz Hałbów, a na niej cmentarz z mogiłami ofiar zamordowanych przez Niemców Jedna z uczennic wraz z Jerzym Dębcem opowiedziała o tym, co wydarzyło się w tym miejscu 7 lipca 1942 roku.
Na koniec, żeby sprawdzić, co zostało w głowach uczestników wycieczki, w ramach podsumowania gimnazjaliści przygotowali grę planszową, w której w aktywny sposób sprawdzali, jak wiele udało się zapamiętać uczestnikom z tego, co opowiadano podczas wycieczki.
Podczas trwania warsztatów mogliśmy dowiedzieć się wiele o życiu Żydów, o ich kulturze… Wniosły one wiele do mojego życia. Przybliżyły mi dzieje okresu wojennego w mojej okolicy. Niektóre historie opowiadane przez starszych ludzi z mojej okolicy zapierały dech w piersiach, pobudzały wyobraźnię.
Uczestnik warsztatów
Szkoła:
Zespół Szkół w Krempnej
Uczniowie:
I i II klasa gimnazjum
Nauczycielka:
Barbara Leputa
Eksperci:
Jerzy Dębiec, Mariusz Świątek
Trenerki:
Małgorzata Kruszewska, Magdalena Ogieniewska
Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.
Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.
