Staszów

Nie ma już synagogi przy niegdysiejszej ulicy Bożniczej 7. Rozebrano ją kilkanaście lat po wojnie, a na jej miejscu zbudowano budynek starostwa. Sama ulica nosi dzisiaj nazwę Świerczewskiego i tylko siódemka pozostała ta sama.

Po starym cmentarzu żydowskim znajdującym się przy tej samej ulicy również nie ma już śladu. Cmentarz został zdewastowany, nie ma na nim ani jednej macewy. Na początku lat dziewięćdziesiątych odnowiono cmentarz przy ulicy Kościuszki . Ogrodzono go i złożono na nim kilkadziesiąt znalezionych macew. W 1992 roku postawiono pomnik Pamięci Ofiar Holokaustu, a 10 lat później pochowano szczątki dwóch osób, które znaleziono w czasie remontu jednego ze staszowskich domów.

Niegdysiejsza mykwa przy zbiegu ulic Nowej i Przyjazdowej została przebudowana i zamieszkana. W żydowskiej kamienicy na Rynku nr 19 obecnie znajduje się pawilon handlowy. W ręce prywatne przeszedł również budynek dawnej żydowskiej karczmy przy zbiegu ulic Krakowskiej i Kolejowej. Budynek, w którym do II wojny światowej znajdowały się żydowskie sklepy i składy hurtowe, dzisiaj jest budynkiem ratusza. Z kolei w Muzeum Ziemi Staszowskiej można obejrzeć pojedyncze materialne ślady obecności Żydów w Staszowie, między innymi XVIII-wieczny rodał Tory ze staszowskiej synagogi, kilka zdjęć.  W 2007 roku w 65. rocznicę likwidacji getta staszowskiego w mieście odsłonięto tablicę upamiętniającą 23 mieszkańców Staszowa, którzy w czasie wojny ratowali miejscowych Żydów. Kilka lat później, 4 października 2012 roku zorganizowano marsz upamiętniający tzw. Czarną Niedzielę, czyli niedzielę 8 listopada 1942 roku.

fot. S.Gotowski, J.Goździk

W czasie przeprowadzanych przez trenerów warsztatów Szkoły Dialogu okazało się, że staszowska młodzież o swojej miejscowości wiedziała już całkiem dużo. Uczniowie znali lokalizację wielu miejsc związanych z staszowskimi Żydami, z zaangażowaniem podchodzili do kolejnych ćwiczeń i dyskusji. Byli poruszeni rozmawiając o Zagładzie, zaciekawieni słuchając o współczesnym Izraelu. Zabierali głos, wysnuwali refleksje, formułowali pytania.

Na wycieczkę kończącą projekt zaprosili młodszych kolegów i koleżanki z gimnazjum. Przyszedł też wiceprzewodniczący Rady Miejskiej w Staszowie, przechodnie się zatrzymywali, słuchali, czasem szli dalej, a czasem zostawali na dłużej. Grupa spotkała się na staszowskim rynku, gdzie pod ratuszem przewodnicy przytoczyli ogólnie żydowską historię Staszowa. Opowiedzieli, kiedy staszowscy Żydzi w mieście się pojawili, ilu ich było i czym się zajmowali Jak wyglądała ich codzienność, czym handlowali oraz kiedy i gdzie zostali zabrani. Uczniowie pokazywali zdjęcia przedwojennego Staszowa. Organizatorzy rozdali też mapy z wyznaczoną trasą oraz zrobione przez siebie słowniczki z pojęciami z zakresu religii i kultury żydowskiej. Czym jest mykwa, czym cheder, a co oznacza profanacja i dlaczego słowo to jest tak ważne.

W miejscu, gdzie stała kiedyś synagoga przewodnicy wytłumaczyli, jaką funkcję w żydowskiej społeczności pełniło to miejsce. Jak była zbudowana, jakie były jej najważniejsze elementy i jak wyglądała ta niegdysiejsza staszowska. Jeden z uczniów opowiedział, co działo się z nią na przestrzeni lat, co się w niej mieściło i w którym roku ją zburzono. Następna uczennica przedstawiła grupie tablicę upamiętniające staszowskich Żydów i tę, która upamiętniała Polaków ze Staszowa, którzy w czasie wojny starali się uratować żydowskich sąsiadów.

Tutaj goście dostali kolejną część słowniczka z nowymi słowami i zagadnieniami. Czym jest jad, czym Tora, czym menora, a czym kadisz.

Po niecałych dwóch godzinach wycieczki grupa doszła na cmentarz żydowski przy ul. Tadeusza Kościuszki. Przed wejściem starsi uczniowie wytłumaczyli młodszym, czym jest dla Żydów cmentarz, jakie ma znaczenie i jakie na nim obowiązują zasady. Opowiedzieli również, jaka jest historia cmentarza, jak wygląda w judaizmie pogrzeb i na czym polegają inne rytuały. Wytłumaczyli, dlaczego macewy nie stoją w miejscu, w którym stały kiedyś. Zostały zabrane, bo umacniano nimi drogi, i dopiero po latach udało się je znowu postawić na cmentarzu. Później oprowadzani uczniowie dostali kartki z hebrajskim alfabetem i z rysunkami żydowskich symboli nagrobnych i sami, krążąc po cmentarzu, starali się odczytać informacje zapisane na macewach.. Pod koniec każdy dostał na kartce kolejne słówka, żeby mógł sobie je utrwalić i sięgać po nie za każdym razem, gdy będą przydatne.

Pod budynkiem, w którym kiedyś była mykwa, uczniowie opowiedzieli, czym jest łaźnia, jaką pełni rolę w życiu ortodoksyjnych Żydówek i Żydów dlaczego ta staszowska stoi tak blisko rzeki Czarnej.

Ostatnim punktem wycieczki było Muzeum Ziemi Staszowskiej, w którym uczniowie pokazali uczestnikom fragment Tory, który kiedyś znajdował się w staszowskiej synagodze, i zdjęcia Staszowa sprzed wojny. Kustosz muzeum wygłosił krótką prelekcję, a na pożegnanie każdy dostał po kawałku chałki.

fot. S.Gotowski, J.Goździk

Więcej informacji o Staszowie znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.