| 2015 |
Przerośl
Gimnazjum w Zespole Szkół Ogólnokształcących
Gimnazjum w Zespole Szkół Ogólnokształcących
| 2015 |
To były wyjątkowe spotkania teraźniejszości z przeszłością. W domach mieszkańców Przerośli, których odwiedziły uczestniczki Szkoły Dialogu, „wielka historia” ze szkolnych podręczników spotkała się z indywidualnymi historiami życia. Pod hasłem „edukacja żydowska” uczennice usłyszały więc opowieść o żydowskich kolegach p. Heleny, którzy w sobotę nie chodzili do szkoły z racji szabatu, ale w niedzielę przychodzili dopytywać o lekcje. Przynosili przy okazji kręconą bułkę – chałkę, więc dzieci z radością na nich czekały. „Ludzie mówili, żeby Żydów omijać, żeby u nich nie kupować” – to na temat przedwojennego antysemityzmu gimnazjalistki mogły usłyszeć od blisko 100-letniej, najstarszej mieszkanki Przerośli. Pan, który podzielił się z Kasią, Anią i Agatą opowieściami z czasów wojny, mówił o żydowskim cmentarzu na wzniesieniu, gdzie teraz rosną brzózki, z którego Niemcy zabrali ogrodzenie, i o niemieckim rozkazie, by Żydzi stawili się w szabat przed gminą z łopatami, i o późniejszym rozkazie opuszczenia miasta. Inna mieszkanka Przerośli, pamiętająca te chwile, dopowie: „Jak Niemcy kazali wyjeżdżać już, wychodzić, przyszła ta Chana do mnie, powiedziała, że napisze list. Nie napisała…”
Żydowscy mieszkańcy Przerośli zostali w 1939 r. wywiezieni przez Niemców do Siedlec, Łukowa i Treblinki. Wcześniej stanowili 25 proc. ogółu mieszkańców miasta, a w połowie XIX w. nawet 36 proc. Cmentarz i synagogę wznieśli już pod koniec XVIII w. i od tego czasu żydowska społeczność dynamicznie się rozwijała, aż do początków wieku XX, kiedy wielu wyjechało. Żydzi utrzymywali się z handlu, rzemiosła i przemytu przez pobliską granicę z Prusami. Byli też właścicielami browarów, gorzelni i karczm. Przed II wojną światową przy ul. Szkielewskiej czy Szkilówce, znajdowała się mykwa, dziś już nie istnieje. Przy ul. Zusenkowskiej stała synagoga, a przy niej drewniany dom rabina kryty gontem. Jednak do dziś zachował się jedynie cmentarz żydowski z XVIII w., zlokalizowany przy drodze do Zusienka, zdewastowany przez Niemców, jak wspomniano w wywiadzie. Przed warsztatami Szkoły Dialogu był zupełnie niewidoczny – gęsto zadrzewiony, krzaki i młode drzewka uniemożliwiały wejście na jego teren.
W czasie programu Szkoły Dialogu gimnazjaliści postanowili to zmienić. Teren cmentarza został przez nich uprzątnięty. Możliwe jest już oglądanie macew, a szkoła wraz z gminą postawiły tablicę informującą o przeznaczeniu tego miejsca. Podczas warsztatów uczniowie dowiedzieli się wielu rzeczy o żydowskiej historii i kulturze, o losach mieszkańców ich miejscowości. „Zainteresowała mnie najbardziej historia Żydów, o których szczerze mówiąc wcześniej nie myślałam zbyt dobrze, ale teraz zmieniłam zdanie” – mówi jedna z uczestniczek warsztatów. W szkolnej kronice gimnazjaliści wyszukali stronę z listą uczniów według wyznania. Data wpisu to początek roku szkolnego 1938/1939, dokładnie za rok rozpocznie się wojna. Na razie jednak w szkole uczy się 21 uczniów wyznania mojżeszowego.
Dnia 30 listopada uczniowie organizują dwuczęściowe spotkanie o przeroślańskich Żydach. Zapraszają przedstawicieli Gminy, proboszcza, pracowników Gminnego Ośrodka Kultury, dyrekcję szkoły, p. Helenę Wawrukiewicz, która udzieliła wcześniej wywiadu, oraz 16 uczniów klas gimnazjalnych. W ramach projektu Szkoły Dialogu gimnazjaliści zrobili też makietę przedwojennej Przerośli. Zaznaczyli rynek, synagogę, mykwę i dom rabina. Wszystko zaczyna się w sali szkolnej. Można tu zobaczyć makietę miasta i usłyszeć podstawowe informacje o judaizmie.
Jest poczęstunek żydowskimi potrawami, wystawa prac uczniów podstawówki, dla których gimnazjaliści zorganizowali wcześniej konkurs „Symbole kultury Żydów” i projekcja sfilmowanych wywiadów. A potem zgromadzeni ruszają obejrzeć te wszystkie miejsca, o których właśnie usłyszeli. Idą je zobaczyć, choć widzą je na co dzień. Teraz jednak patrzą na nie inaczej. Przy miejscu, gdzie dawniej stała synagoga, jedna z uczennic opowiada: „Budynek był drewniany. Do synagogi prowadziły schodki”, a w miejscu, na którym niegdyś znajdowała się mykwa – nad jeziorem Kościelnym, przy ul. Szkilówka, bądź Szkielewska, słyszymy: „Mykwa stała tuż nad strumieniem płynącym do jeziora. Był to niewielki, drewniany budynek przypominający szopę z zabitymi oknami, w środku był podzielony na dwie części”. Pod wpływem przypomnianej historii Przerośl nabiera nowych barw, a uczniowie w sprawozdaniu z wycieczki piszą: „Udział w projekcie Szkoła Dialogu okazał się dla nas świetnym doświadczeniem. Cieszymy się, że udało się nam nawiązać współpracę z naszą gminą, a także że poznaliśmy kulturę żydowską. Wiedzę, którą zdobyliśmy, postaramy się rozwijać i przekazać następnym pokoleniom. Dowiedzieliśmy się nie tylko wiele na temat kultury żydowskiej, ale także o historii naszej miejscowości.”
Szkoła:
Gimnazjum w Zespole Szkół Ogólnokształcących
Uczniowie:
uczniowie ze wszystkich klas
Nauczyciel:
Marek Zając
Ekspert:
Sławomir Renkiewicz
Trenerki:
Karolina Jastrzębska-Mitzner, Katarzyna Niewczas
Więcej informacji o Przerośli znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:
Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.
Projekt realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.
