Wasilków

W dwudziestoleciu międzywojennym działała żydowska grupa teatralna i orkiestra oraz żydowska partia Bund, która ufundowała szkołę z językiem jidysz. 16 września Wasilków został zaatakowany przez Niemców, tydzień później wkroczyła Armia Czerwona. W 1941 r.

Niemcy utworzyli tu getto, w którym ulokowali około 1250 Żydów z Wasilkowa, Łomży i Choroszczy. Na początku Żydzi musieli pracować przy budowie dróg, rok później wywiezieni zostali do obozu zagłady w Treblince. Prawdopodobnie udało się przeżyć pewnej liczbie osób, które dostały się do Związku Radzieckiego, albo ukrywały się u chłopów.

Podczas warsztatów z trenerkami Forum Dialogu uczniowie zwrócili uwagę na pustkę po wasilkowskich Żydach, którzy stanowili znaczną część mieszkańców ich miasta. W czasie pracy nad własnym projektem spróbowali odtworzyć przedwojenny koloryt żydowskiego miasteczka. „Przez czas projektu staraliśmy się jak najlepiej poznać kulturę żydowską i spróbować sobie wyobrazić nasze miasto sprzed 70 laty. Niestety, tego rodzaju wycieczka w czasie wiedzie jedynie drogami wyobraźni i zawsze ma swój smutny koniec. Podjęliśmy jednak to wyzwanie. Naszym głównym założeniem było pokazanie „kolorowej” kultury żydowskiej i na ile to możliwe, próba rekonstrukcji klimatu przedwojennego miasteczka” – relacjonują uczestnicy projektu.

W ten sposób powstała niezwykła wycieczka wzbogacona o barwne scenki, konkursy i atrakcje angażujące uczestników spaceru. W miejscu, gdzie stała synagoga, wasilkowianie mogli posłuchać opowieści rabina; na ul. Łaziennej, przy której niegdyś była mykwa, przeszli krótki kurs nauki alfabetu jidysz, układając litery z własnych ciał w słowo „mykwa”; na ul. Kupieckiej mogli potargować się z żydowskimi przekupkami przy zakupie meneli, czyli różnego rodzaju drobiazgów. Przy zaimprowizowanej restauracji opowiadano o koszernej kuchni żydowskiej i częstowano bajglami, do których dołączone były żydowskie mądrości w formie cytatów. Organizatorki spaceru nie bały się nawet zderzyć z lokalnym mitem głoszącym, że sprawczynią wielkiego pożaru, który w XIX w. strawił część miasta, była Żydówka, która zostawiła włączone żelazko. Wychodząc od tej historii, rozmawiały z uczestnikami spaceru o stereotypach dotyczących nie tylko Żydów, lecz także innych nacji. Spisane na karteczkach przesądy i uprzedzenia zostały następnie symbolicznie spalone w żeliwnej misie.

Cała wycieczka powstała na bazie pomysłu, zgodnie z którym uczennice chciały walczyć ze stereotypami obecnymi w świadomości mieszkańców miasta. „Dzięki temu projektowi dowiedziałam się, jak przed wojną wyglądało życie w mieście. Żałuję, że mało ludzi pamięta te czasy. Niewiele też zachowało się miejsc związanych z żydowskim życiem.

Były też na trasie wycieczki przystanki nieuniknione, tragiczne w swej wymowie, jak ten na terenie dawnego getta żydowskiego. Przytoczono tam fragment wspomnień jednego z mieszkańców Wasilkowa z okresu likwidacji getta i wywożenia miejscowych Żydów do obozu zagłady w Treblince. Ostatnią stacją na trasie podróży po Wasilkowie sprzed lat był cmentarz żydowski. Tu odczytano „Elegię żydowskich miasteczek” Antoniego Słonimskiego i złożono symboliczne kamyki.

W trakcie przygotowań do wycieczki uczennice korzystały z wiedzy trenerek Forum Dialogu oraz nauczycieli, a także informacji, które znalazły w internecie, książek z biblioteki szkolnej i miejskiej, przede wszystkim zaś ze wspomnień starszego mieszkańca Wasilkowa – p. Jana Kruszewskiego, z którym zorganizowały wspólny spacer po mieście.

W naszym kraju ludzie nie orientują się w tym, co jest pozostałością po Żydach. Chciałabym to zmienić” – mówiła jedna z uczestniczek programu Szkoły Dialogu. Wycieczka żydowskimi śladami Wasilkowa była niewątpliwie istotnym krokiem w stronę tej zmiany.

Więcej informacji o Wasilkowie znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:

Program Szkoła Dialogu w Wasilkowie został zrealizowany dzięki wsparciu SHEILI i DAVIDA FUENTE.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.