Zbąszyń

Po ludności żydowskiej ze Zbąszynia nie pozostały prawie żadne ślady. Synagoga znajdowała się w północnej części miasta, przy dzisiejszej ul. Żydowskiej, w latach sześćdziesiątych została przebudowana na dom mieszkalny. Cmentarz żydowski znajdował się w tej samej części miasta, na terenie osiedla Kawczyńskiego – został zniszczony w 1939 r. przez Niemców. Ostatecznie teren cmentarza zlikwidowano w latach siedemdziesiątych. Od 1992 r. znajduje się tam tablica w kształcie macewy upamiętniająca miejsce.

Po warsztatach Szkoły Dialogu młodzież bardzo szybko zaangażowała się w działania projektowe. Jako formę wycieczki konkursowej wybrali rajd rowerowy, na który przybyć mogli wszyscy zainteresowani, jeśli zgłosili wcześniej swój udział drogą mailową. „Punktem startu będzie dworzec PKP, gdyż dworzec symbolizuje podróż, początek czegoś nowego, nadzieję na lepsze jutro. To także tutaj 28 października 1938 r. z pociągów wysiadły tysiące osób narodowości żydowskiej deportowanej z Niemiec. Podczas wycieczki mamy zamiar przedstawić gościom historię niektórych z wysiedlonych Żydów, a także pokazać miejsca z nimi związane” – postanowili uczniowie.

15 czerwca o godzinie 15.00 uczniowie przywitali swoich gości na peronie pierwszym, a następnie zaprowadzili ich do siedziby fundacji „Nasz dom”, gdzie zaprezentowali pieśni „Anatewka, Wszyscy braćmi być powinni” oraz wyrecytowali wiersz „Daleko od domu”. Zebrani mieli także okazję usłyszeć fragmenty autentycznych relacji deportowanych Żydów. Następnie w budynku dawnej poczty uczestnicy wycieczki otrzymali kopie autentycznych listów pisanych przez Żydów w Zbąszyniu. Był między nimi list „ojca do syna”, z którym wiąże się ciekawa historia. „Przeczytałem wszystkie Twoje listy, jak widzisz, jestem jeszcze w Zbąszyniu. […] Mam nadzieję, że jeszcze w tym miesiącu będę mógł wrócić do Berlina. Mama niecierpliwi się już, ale nie mogę nic zrobić. […] Nie mieszkam już u majora Beckerta, lecz w żydowskim domu na Senatorskiej 25 u Weimana” – pisał ojciec w liście do syna, Avrahama Segala, który uratował się, wyjeżdżając transportem dzieci do Anglii, a potem do Palestyny. Wiele lat później w Izraelu przekazał ten list nauczycielce, która jechała do Zbąszynia w ramach wymiany młodzieżowej. W ten sposób list dotarł do uczestników programu Szkoła Dialogu, którzy odszukali historię Weimanów i opowiedzieli ją swoim gościom.

Następnie uczestnicy wycieczki udali się do budynku dawnego Komitetu Pomocy Żydom i szkoły żydowskiej. W miejscu, gdzie dawniej istniała tymczasowa synagoga, dziś znajduje się pizzeria. Dzięki uprzejmości właściciela w restauracji odbyła się degustacja potraw żydowskich oraz lekcja podstaw języka hebrajskiego. Wycieczka zakończyła się na cmentarzu, gdzie uczestnicy złożyli zabrane ze sobą kamienie.

Całe przedsięwzięcie wymagało tygodni przygotowań. Uczniowie współpracowali ściśle z lokalnymi aktywistami. Dużej pomocy udzieliła p. Urszula Bordych z muzeum regionalnego, która służyła wieloma informacjami dotyczącymi historii Zbąszynia i przekazała uczniom pocztówki przedstawiające przedwojenny Zbąszyń. Zostały wykorzystane podczas wycieczki. Licealistom pomagał także p. Wacław Czuchwicki – autor publikacji „Żydzi w Zbąszyniu i nie tylko”, p. Wojciech Olejniczak – współautor książki „Do zobaczenia za rok w Jerozolimie – deportacje polskich Żydów w 1938 roku z Niemiec do Zbąszynia” oraz p. Piotr Weber – nauczyciel i regionalista. Ponadto uczniowie samodzielnie opracowali dane z IPN dotyczące rodzin mieszkających w Zbąszyniu przed 1939 r., a przed wycieczką posprzątali cmentarz. By wypromować swoją akcję, przygotowali przypinki z logo projektu, a także wlepki z hasłem „Szkoła Dialogu: Uczymy się być ludźmi” i kodem QR odsyłającym do profilu „Zbąszyńskiego balaganu” na Facebooku. Środki na wydruk wlepek uzyskali od szkolnego sklepiku. By zdobyć pieniądze na wydruk pięknie zaprojektowanych plakatów, umówili się na rozmowę z burmistrzem. Podczas spotkania opowiedzieli o swoim projekcie i uzyskali wsparcie finansowe, a także zgodę na stworzenie graffiti – uczestnicy Szkoły Dialogu chcieli bowiem, by projekt zauważalny był również w przestrzeni miasta. Wkrótce napis z hasłem „Uczymy się być ludźmi” pojawił się na murze szkolnym oraz na płycie gipsowej w centrum miasta. Dokonania uczniów odbiły się szerokim echem w lokalnej prasie, a oni sami nadal kontynuują działania upamiętniające żydowską społeczność Zbąszynia.

Więcej informacji o Zbąszyniu znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.