Po pełnym wyzwań i dostosowywania się do zdalnego trybu funkcjonowania edukacji roku 2020, wchodziliśmy w kolejną edycję Szkoły Dialogu z bagażem nowych doświadczeń, wiedzy i pomysłów na działania, ale także tęsknoty do spotkań z uczniami i uczennicami i odwiedzania szkół.

Rzeczywistość pandemiczna również w 2021 roku postawiła przed nami nowe wyzwania. Mimo trudności, 29 placówek przystąpiło do realizacji programu Szkoła Dialogu, a 28 z nich podjęło wyzwanie realizacji projektu upamiętniającego lokalną społeczność żydowską.

Biała Podlaska, Biłgoraj, Bóbrka, Bydgoszcz, Ciechanów, Czersk, Dąbrowa Górnicza, Gidle, Kalisz, Koronowo, Kutno, Kadzidło, Mysłowice, Otwock, Ożarów, Płońsk, Rusiec, Rzeszów, Stąporków, Szamotuły, Świdnik, Tuczno, Warta, Wińsko, Włodawa, Wołomin, Zgorzelec, Zielonki – to młodzież wspierana przez nauczycieli i nauczycielki z tych miejscowości podjęła się realizacji projektów w ramach programu Szkoła Dialogu w 2021 roku. Wszystkie szkoły zorganizowały wycieczkę śladami lokalnej społeczności żydowskiej w postaci spaceru lub wirtualnej mapy. Przygotowanie wycieczek było okazją dla uczniów do prawdziwej pracy badawczej – szukali oni źródeł, przekopywali archiwa, realizowali wywiady z ocalałymi i ich potomkami oraz lokalną społecznością. Temu etapowi często towarzyszyło sprzątanie lokalnych cmentarzy żydowskich – takie działanie podjęli uczniowie między innymi z Kutna, Koronowa, czy Ożarowa.

Dla wielu uczniów przygotowanie wycieczki były szansą na zaprezentowanie historii i kultury żydowskiej społecznościom szkolnym, jak miało to miejsce w Zielonkach.

Jednak uczestnicy i uczestniczki Szkoły Dialogu wychodzili ze swoimi działaniami również poza mury szkół, tak jak uczniowie z Białej Podlaskiej, którzy zorganizowali happening na ulicach swojego miasta. W 7 punktach ważnych dla lokalnej społeczności żydowskiej stali z planszami informującymi o ich lokalnej historii. Szkoła w Biłgoraju przeniosła swoje mapy na papier w aż trzech wersjach językowych (polskim, angielskim oraz niemieckim) i przekazała materiały lokalnemu muzeum oraz informacji turystycznej, tak by mogły służyć one turystom odwiedzającym miasto. Uczniowie i uczennice z Warty opracowali mapę w formie planu miasta pt. „Śladami Żydów w Warcie”, która stoi na wareckim rynku – legendę przetłumaczyli na język angielski i niemiecki.

Część szkół wraz z przygotowaniem wycieczki realizowała działania artystyczne. Młodzież z Dąbrowy Górniczej stworzyła fascynujący film opowiadający historię pewnej żydowskiej rodziny zamieszkującej miasto w latach 30. Medium filmowe wykorzystali również uczniowie z Otwocka. Zapis ich działań, pt. „Śladami Żydów Otwockich” opublikowany w serwisie YouTube obejrzało już ponad 300 osób. Uczniowie z Ożarowa zorganizowali w swojej szkole wystawę fotografii „Ożarów był ich domem” oraz występ artystyczny, na którym śpiewano piosenki w jidysz. Uczestnicy wykorzystywali swoje zdolności plastyczne także do tworzenia lapbooków i plakatów edukacyjnych. Tego typu sposób prezentowania zebranych przez siebie informacji wybrali uczennice i uczniowie z Płońska i Ruśca. Młodzież starała się również inspirować do artystycznych działań swoje szkolne społeczności. Przykładem może być szkoła z Szamotuł, w której uczestnicy i uczestniczki zorganizowali konkurs fotograficzny.

Uczniowie i uczennice z Bóbrki przygotowali film pt. „Ocalimy Was od zapomnienia. Klasa VII na tropie historii”, na którego premierę zaprosili mieszkańców swojej miejscowości. Goście oprócz obejrzenia filmu mogli też spróbować przygotowanych przez młodzież żydowskich potraw, takich jak chałka czy kugel ze śmietaną. Tajemnice kuchni żydowskiej postanowili zgłębić również uczniowie z Czerska, którzy zorganizowali w swojej szkole kiermasz tradycyjnych potraw. Doświadczać kultury żydowskiej poprzez rękodzieło postanowiły uczennice z Koronowa, które w szkolnych warsztatach szyły jarmułki oraz piekły purimowe ciasteczka – hamantasze.

Uczestnicy starali się też zainteresować swoimi działaniami lokalne władze – uczniowie z Kalisza zaprosili na swój spacer prezydenta miasta oraz pracowników Biura Promocji Miasta. Uczniowie i uczennice z Ciechanowa stworzyli petycję do prezydenta miasta o umieszczenie tabliczek upamiętniających miejsca związane z żydowską społecznością. Szkoła w Wińsku przygotowała petycję do wójta gminy Wińsko w sprawie tablicy informacyjnej dotyczącej nieistniejącej już synagogi. Uczniowie i uczennice z Włodawy wraz ze swym nauczycielem przygotowali interpelację o możliwość upamiętnienia tablicą informacyjną miejsce cmentarza żydowskiego, na którym dziś nie ma już macew.

Licealiści i licealistki z Bydgoszczy wykorzystali do promowania swoich działań Instagram, na którym założyli profil @nie_dlazapomnienia – Śladami bydgoskich Żydów, na którym zgromadzili aż 200 osób śledzących ich aktywność. Na profilu uczniowie prezentowali miejsca w Bydgoszczy związane z społecznością żydowską, ale też edukowali swoich odbiorców w zakresie tradycji i kultury żydowskiej. Uczniowie z Gidel, Świdnika, Tuczna, czy Zgorzelca również promowali swoje działania w mediach społecznościowych poprzez portal Facebook. Ich strony cieszyły się dużą popularnością wśród młodzieży oraz lokalnej społeczności. To samo medium wykorzystali również uczestnicy z Rzeszowa. Ciekawym sposobem zaangażowania i zaciekawienia swoich odbiorców była relacja na żywo (tzw. live), którą przeprowadzili oni na swojej stronie.

W kreatywny sposób nowe media wykorzystały uczennice z Mysłowic, które przy pomocy aplikacji ActionBound stworzyły grę terenową poświęconą żydowskiej historii miasta. Uczniowie ze Stąporkowa połączyli nowe technologie i tradycyjne sposoby promocji – na przygotowanych plakatach i ulotkach umieścili kod QR odsyłający do stworzonej przez nich wirtualnej mapy. W podobną stronę postanowiła skierować się grupa projektowa z Wołomina, która stworzyła stronę internetową podsumowującą swoje działania.

Wszyscy zdajemy sobie sprawę, że ostatni rok nie był łatwy dla społeczności szkolnych, dlatego tym bardziej chcemy pogratulować wszystkim 28 placówkom, w których 523 uczniów i uczennic oraz 50 nauczycieli i nauczycielek zaangażowało się w działania upamiętniające lokalne społeczności żydowskie.

Instytucje wspierające i partnerzy

W 2021 roku program Szkoła Dialogu był realizowany w ramach dwóch projektów.

Projekt realizowany z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego z Funduszy EOG.

Projekt współfinansowany przez Friends of the Forum, Conference on Jewish Material Claims Against Germany oraz osoby i instytucje wspierające nasze działania z Polski i zagranicy.