| 2012 |
Gąbin
Gimnazjum im. Jana Pawła II
Gimnazjum im. Jana Pawła II
| 2012 |
„Dzielimy tą samą przeszłość, tą samą historię. Przez centrum miasteczka u stóp wzgórza, na którym stała synagoga, wił się strumyk. Po lewo w dole wzgórza był Bet Hamedresz, a jeszcze niżej mykwa nad samym strumieniem. Za mykwą umiejscowiono główną miejską latrynę. U podstawy wzgórza były też prywatne domy żydowskie, przytułek i stara rzeźnia. W strumieniu żydowskie dziewczęta robiły w lecie pranie. Dla chłopców żydowskich był rajem zimą, gdy ślizgali się na lodzie, i latem, gdy pływali od brzegu do brzegu zbudowaną samodzielnie tratwą. Wszystkie dzieci nazywały gąbińską Nidę, wąską jak strumyk, Jordanem, co było objawem ciągłej obecności Ziemi Świętej w myślach wszystkich tutejszych Żydów. Domy Polaków i Żydów stały przy innych ulicach, ale nie były od siebie oddalone. Główny rynek i okolice były zasiedlane przez bogatych Żydów i żydowskie instytucje świeckie i religijne. Jedna z ulic odchodzących od rynku prowadziła na cmentarz. Ciekawe jest to, że ta sama ulica miała dwie nazwy. Na odcinku zamieszkałym przez Żydów nazywała się ulicą Cmentarną. Następnie przechodziła w ulicę Szewską zamieszkałą przez Polaków.” (Wspomnienia Henry’ego Greenbauma i Jacoba M. Rothbarta – Kolekcja Zbigniewa Łukaszewskiego)
To właśnie z przedwojennego Gąbina pochodzi znany wszystkim uczestnikom i edukatorom Szkoły Dialogu film pokazujący życie przedwojennego miasteczka, w którym splatały się losy trzech społeczności – katolickiej, ewangelickiej i żydowskiej (film można obejrzeć tutaj).
Społeczność żydowska stanowiła kiedyś prawie połowę ludności miasta, w 1921 roku mieszkało tu około 2500 Żydów, czyli ponad 40% ludności. Gmina żydowska rozwijała się w Gąbinie bardzo prężnie i brała czynny udział w życiu miasta. W 1710 roku zbudowano drewnianą bożnicę przy ulicy Ciasnej i Tylnej – stanęła obok już istniejących chederu, mykwy i małej bożnicy. Żydzi zasiedlali ulice: Stary Rynek, Czermińską, Starościńską, Krótką, Kutnowską i Mostową. Do XIX wieku wielu Żydów mieszkało w okolicznych wsiach, gdzie trudnili się arendą, karczmarstwem, wyszynkiem – do końca XIX wieku zmonopolizowali handel w mieście, w tym głównie wyrobami włókienniczymi. Gmina posiadała własne organizacje polityczne, biblioteki, kluby sportowe oraz cmentarz, po którym obecnie pozostało kilkanaście macew. Z Gąbina pochodzi Rajzla Żychlińska, polska poetka tworząca w języku jidysz, oraz filozof, cadyk i autor komentarzy do Tory Abraham Gombiner.
W 1939 roku miasto zostało wcielone do III Rzeszy i przemianowane na Gombin (1939–1945). W sierpniu 1941 roku utworzono getto, w którym zamknięto około 2100 osób, w rejonie tzw. Budek i ulicy Kilińskiego. Getto to zostało zlikwidowane w 1942 roku, a przesiedlonych tam Żydów wywieziono do obozu zagłady w Chełmie nad Nerem.
Wiele wspomnianych miejsc znalazło się na trasie przygotowanej przez uczniów wycieczki dla lokalnej społeczności. Wycieczka odbyła się 17 czerwca i byli na niej obecni przede wszystkim rodzice oraz znajomi.
Ponadto 12 lipca uczniowie mieli dodatkową okazję, by przedstawić owoce swojej pracy Minnie Zielonce-Packer, potomkini gąbińskich Żydów, zaangażowanej w działalność Gombin Society. W tej drugiej wycieczce udział wzięli także Łukasz Florkiewicz (opiekun cmentarza żydowskiego) oraz Sebastian Bałko (tłumacz, osoba kontaktowa z Gombin Society). Tak więc dla uczniów było to ciekawe doświadczenie współpracy ludzi połączonych jednym celem – troską o pamięć przeszłości. Wycieczka zrobiła na gościach dobre wrażenie, szczególnie zaś wiedza i zaangażowanie poszczególnych uczniów.
Dla wielu z uczniów była to pierwsza refleksja o przeszłości swojego miasta. Jedna z uczennic przyznała: „Jestem mieszkańcem Gąbina. Niewiele wiem na temat jego historii. Co nieco miałam okazję dowiedzieć się o moim mieście dzięki projektowi, który ma na celu informowanie nas, uczniów o tym co było kiedyś i teraz. O miejscach jakie istniały… W Gąbinie kiedyś było m.in. kino, teatr, synagoga. Dzisiaj już nie ma po nich śladu (…) Dzięki temu projektowi zauważyłam, że tak naprawdę mało wiem o historii Gąbina. Szkoda (…) Czuję się źle, ile rzeczy nie wiedziałam o mojej miejscowości.”
Jako podsumowanie swojego projektu grupa przygotowała relację w formie albumu z kopiami zdjęć archiwalnych pt. „Śladami ludności żydowskiej – wycieczka po Gąbinie”. Został on zaopatrzony w fantastyczną mapę odwzorowującą przedwojenny układ i nazwy ulic.
W albumie poruszona jest między innymi kwestia bezczeszczenia cmentarza i powolnego odnajdowania i zwracania nań macew, użytych wcześniej do budowy mostu i krawężników. Autorzy przytaczają również wiersz Ady Holtzman, który powstał na okazję odsłonięcia pomnika oraz uhonorowania gąbinianki za udzielenie pomocy Żydom w czasie wojny.
„Ciągle tu jesteśmy”
Po ponad pół wieku wciąż tu jesteśmy,
Z powrotem w Gąbinie, z uśmiechem i łzami,
Potomkowie, ocaleni, z pięciu krajów napłynęli,
By odwiedzić rodzinne miasto, tak stare, a tak nowe.
Miejsce urodzin naszych ojców i matek,
Wujków, ciotek, krewnych i innych,
Dzielimy tą samą przeszłość, tą samą historię,
I pamiętamy ten sztetl, jego zaginioną, zatartą sławę.
Złączeni w żalu, modlimy się razem,
I Kadisz znów głośno odmawiamy,
Przysięgamy, że to nigdy więcej nie wydarzy się
I nie zapomnimy, Amen, Amen…
Jest u nas grupa ludzi, która interesuje się kulturą żydowską w Gąbinie. Zostało u nas wiele miejsc, zabytków oraz pamiątek np. zdjęć, które powstały przed wojną. Nie jest tego dużo, ale zebrane informacje na ten temat bardzo nam pomogły poszerzyć naszą wiedzę. Wszyscy włożyli w to dużo pracy. Staramy się pokazać mieszkańcom co tu się działo
Klaudia, uczestniczka warsztatów
Szkoła:
Gimnazjum im. Jana Pawła II
Uczniowie:
klasa IIa
Nauczycielka:
Monika Krajewska
Ekspert:
Łukasz Florkiewicz
Trenerki:
Agata Jujeczka, Magda Maślak
Więcej informacji o Gąbinie znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:
Program Szkoła Dialogu w Gąbinie został zrealizowany dzięki wsparciu THE GOMBIN JEWISH HISTORICAL & GENEALOGICAL SOCIETY.
Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.
