Gliwice

W 1940 roku pozostało ich w sumie 600. Większość z tej liczby wywieziono w maju i czerwcu 1942 roku do KL Auschwitz-Birkenau. W marcu 1944 roku przy kolejowych zakładach naprawczych w Gliwicach powstały cztery obozy pracy będące podobozami KL Auschwitz-Birkenau. Przebywało tam mniej więcej 1300 więźniów. 17 stycznia 1945 roku obóz zlikwidowano, a marsz śmierci podążył do Gross-Rosen. Po obozie stoją jeszcze wieże strażnicze i jakieś fragmenty ogrodzenia.

Wojnę w Gliwicach przeżyło 25 Żydów, do których później zaczęli dojeżdżać repatrianci z ZSRR. Gmina żydowska odrodziła się w maju 1945 roku. Miała szkołę, mykwę, rzeźnię, kuchnię i bursę. Później wszyscy zaczęli stopniowo wyjeżdżać na zachód i do Izraela. Najwięcej osób wyjechało po 1968 roku.

Obecnie w Gliwicach znajduje się filia katowickiej gminy żydowskiej, samych Żydów nie ma zbyt dużo. Gdzie w Polsce zresztą jest ich wielu? W mieście są dwa cmentarze, w tym jeden czynny. Wiadomo, że kilka kamienic na pewno należało kiedyś do Żydów. W budynku żydowskiego domu starców teraz jest policja, a we wrześniu 2015 roku odkryto fundamenty gliwickiej synagogi.

fot. K.Domagała, B.Godlewska

Co roku coś się dzieje, Stowarzyszenie na rzecz Dziedzictwa Żydowskiego „Pamięć – Zikaron” raz na jakiś czas oprowadza po cmentarzach. Jest też przewodnik po żydowskich Gliwicach i audio-przewodnik przygotowany przez Fundację Brama Cukermana. W neogotyckim domu przedpogrzebowym powstał Dom Pamięci Żydów Górnośląskich. Gdy odbywały się warsztaty Szkoły Dialogu dom był w renowacji.

W czasie warsztatów prowadzonych w gliwickiej szkole przez Beatę Godlewską i Katarzynę Domagałę gimnazjaliści poznawali żydowską kulturę, historię i religię w kontekście historii ich własnego miasta. Uczyli się, jakie są święta żydowskie i gdzie w Gliwicach mieszczą się teraz albo mieściły się kiedyś budynki związane z żydowską obrzędowością. Oglądali filmy przedstawiające żydowskie życie społeczne i religijne. Dowiadywali się, czym jest bar micwa, jak wygląda wesele?

Wzięli też udział w spotkaniu z Krzysztofem Przybyłowiczem, autorem książki „Żydzi Biecza – historia i Zagłada” i byłym dyrektorem szkoły.
W ramach swojego projektu kończącego Szkołę Dialogu i w związku ze zbliżającym się żydowskim świętem Chanuki, uczniowie zorganizowali dla koleżanek i kolegów występ edukacyjny zatytułowany „Święto Świateł” w holu szkoły. Zbierając informacje i wiarygodne wiadomości, szukali pomocy u nauczycieli, jak również w warszawskiej gminie żydowskiej.

Przygotowali plansze mówiące o żydowskiej historii Gliwic i o tym, co po tej historii pozostało, jak nazywali się najsłynniejsi żydowscy mieszkańcy miasta, jak wyglądał jego układ, gdzie była synagoga, a gdzie stał cheder. Zrobili też tablice, z których można było się dowiedzieć, jak inaczej nazywają się żydowskie placki ziemniaczane, a jak żydowskie pączki, które zresztą sami przygotowali, żeby poczęstować przybyłych. Poza tym wyjaśnili, czym są macewy, jakie na nich widnieją symbole i jakie mają znaczenie. Tłumaczyli, jakie są święta i jakie są elementy ubioru ortodoksyjnego Żyda.

Uczniowie zrobili drejdle i nauczyli się w nie grać po to, żeby móc nauczyć później innych. W holu szkoły stanęła zrobiona przez gimnazjalistów duża dekoracja z napisem „Chanuka Święto Świateł”, a pod nim była duża gwiazda Dawida.

W czasie przedstawienia jeden z uczniów pokazywał pozostałym, jak wygląda taniec żydowski i zapraszał chętnych do tańca grupowego. Zostały też zapalone chanukowe świece, przybyłym wytłumaczono, czym są te świece i dlaczego się palą Podczas przedstawienia uczniowie opowiadali o żydowskiej przeszłości miasta i o zabytkach, które są jej świadectwem. Zbliżając się do końca odśpiewali piosenkę „Hava nagila” i zaprosili do śpiewu młodą widownię.

fot. K.Domagała, B.Godlewska

Więcej informacji o Gliwicach znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:

Program SZKOŁA DIALOGU w Gliwicach został zrealizowany dzięki wsparciu TERESY I ROBERTA SILVERSTEINÓW.

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.