Grabów

Grabowską synagogę w czasie wojny zdemolowano, po wojnie była magazynem meblowym, a dzisiaj stoi pusta i niszczeje. Zdewastowano również cmentarz żydowski, macew zaś użyto do budowy okolicznych dróg.

W czasie czterech dni warsztatów prowadzonych przez Izabelę Murawską i Ewelinę Bartosik, trenerki Szkoły Dialogu, uczniowie grabowskiego gimnazjum poznawali historię Żydów. Wchodzili w dyskusje, angażowali się i zadawali pytania. Dopytywali o kwestie związane z żydowską obrzędowością i judaizmem, o genezę konkretnych zwyczajów, różnice między judaizmem i chrześcijaństwem. Ciekawiły ich także szczegóły dotyczące współistnienia Żydów i Polaków przed wojną. Pytali między innymi o to, jak społeczności żydowskie radziły sobie z pracą w gospodarstwie w czasie szabatu czy o powód, dla którego sobota jest dla Żydów dniem świętym. Dla chrześcijan takim dniem jest niedziela. Rozmawiali o wojnie, o tym, co wojna wyrządziła Żydom i jakie ma to konsekwenecje dla współczesnego życia żydowskiego. W ramach warsztatów spotkali się również z jedną ze starszych mieszkanek Grabowa panią Antoniną, która opowiadała uczniom o tym, jak wyglądał na wpół żydowski przedwojenny Grabów.

fot. E.Bartosik, I.Murawska

Przygotowując swoje działania kończące projekt Szkoły Dialogu, uczniowie szukali starych zdjęć i informacji, które pomogłyby im odtworzyć przedwojenny obraz Grabowa. Szukali wiadomości w filmach i rozmowach z innymi. Przeprowadzili również sondę wśród kolegów i koleżanek o tym, co wiedzą, a czego w ich wiedzy o grabowskich Żydach brakuje. Zapraszając na wymyśloną przez siebie grę miejską, rozdawali ulotki, opracowali gazetkę ścienną i przygotowali plakat reklamujący to wydarzenie. W grze wzięło udział 131 osób – całe gimnazjum wraz z nauczycielami opiekunami. Przechodnie czasem przystawali i podpytywali – co się tu dzieje, co to za zbiorowisko? Wtedy uczniowie mówili, tłumaczyli i wyjaśniali.

Gra terenowa rozpoczynała się na terenie szkoły, gdzie zaproszeni uczniowie zostali wprowadzeni w jej tematykę, cele i przebieg. Wysłuchali krótkiego wstępu dotyczącego historii Żydów grabowskich, dostali od organizatorów mapki i książeczki pomocnicze zawierające informacje na temat żydowskiej historii, tradycji i kultury. Przy jednej z kamienic, w której przed wojną mieszkali Żydzi, uczniowie dowiadywali się, na czym w religijnej rodzinie polega narzeczeństwo i małżeństwo. Czy jest to obowiązek, kim jest swat, jak radziły sobie sieroty i córki pozbawione posagów? Uczniowie odpowiadali na pytania, rozwiązywali rebusy.
Próbowali odgadnąć, co wyjdzie z połączenia trzech pierwszych liter słowa „szachy” i słowa „bat”.

Pod budynkiem Straży Pożarnej, o której opowiadała uczniom pani Antonina, sprawdzali, co otrzymają po połączeniu wszystkich kropek. Czy ktoś wie, czym jest Gwiazda Dawida? Czy ktoś zna odpowiedzi na resztę zadanych pytań? Na pl. Kościuszki, głównym placu Grabowa, uczniowie trochę się bawili, a trochę uczyli, przechodzili kolejny test z wiedzy. Pod budynkiem niegdysiejszego chederu jedna z organizatorek opowiadała, czym jest cheder, kto by do niego uczęszczał w Grabowie, gdyby dalej żyli w nim Żydzi. Uczniowie słuchali i rozwiązywali postawione przed nimi kolejne zadanie – tym razem była to krzyżówka. Z kolei pod budynkiem, który kiedyś był synagogą, dowiadywali się, czym jest właściwie synagoga, czy można ją porównać do chrześcijańskiego kościoła. Jak synagoga wygląda, czym jest bima, a czym babiniec? Jaka jest symbolika tego miejsca, czym jest menora?

W drodze na cmentarz rozwiązywali zadania i zastanawiali się, jakie wspólne elementy mają ze sobą chrześcijaństwo i judaizm. Na samym cmentarzu uczniowie uczyli się, co oznaczają nagrobne symbole, co oznacza księga, a co dzban z wylewającą się z niego wodą. A już pod sam koniec na ul. Ogrodowej z puzzli układali obrazki niegdysiejszej grabowskiej synagogi, chederu i kamienicy. Gra miejska skończyła się w szkole. Tam organizatorzy podsumowali wszystkie grupy biorące w niej udział, podliczyli punkty i wręczyli certyfikaty.

fot. E.Bartosik, I.Murawska

Więcej informacji o Grabowie znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.