Kozienice

Fotografował Żydów z opaskami i odtwarzał obrazy getta. Sam zmarł przed końcem wojny na tyfus.
Zdjęcia przez niego wykonane zostały znalezione w 1945 r. na strychu przy ul. Lubelskiej, gdzie przeniesiono później zakład. Jednak dopiero w latach dziewięćdziesiątych ujrzały światło dzienne. Na ich podstawie Alina Skibińska wraz z Anką Grupińską i Forum Dialogu stworzyli wystawę „Kozienickie portrety”, pokazywaną w Krakowie, Łodzi i Kozienicach. Na chwilę udało się kogoś przywołać, wskrzesić pamięć o kimś.

Tym razem Forum Dialogu do Kozienic przyjechało z warsztatami Szkoła Dialogu. Na warsztatach prowadzonych przez Małgorzatę Nowicką i Olgę Głowacką młodzież z kozienickiego liceum zadawała dużo pytań. Jedno za drugim, następne i następne. O koszerność i jego zasady. O jedzenie, alkohol, dlaczego Żydzi nie mogą jeść tak jak my. O kalendarz, święta. O wojnę, getto, historię i przeszłość. O to, kim byli, czym się zajmowali. Gdzie stały różne budynki, które im służyły. Razem z trenerkami rozmawiali o wielokulturowości, tolerancji i różnorodności. Kim są sami, jacy są i jakie mają nastawienie do innych. Byli ciekawi i chcieli dowiadywać się więcej.

Warto przecież wiedzieć, że brat Bermana, Zelik, w starej remizie na ul. Sienkiewicza założył kino Czajka. Na Czajkę jednak częściej mówiło się Szopa. W sali kinowej występowały trupy teatralne ze swoimi skeczami i piosenkami, wierszami i monologami. Jatki były na obecnym pl. 15 Stycznia, a mykwa, wybudowana w 1815 r., na pl. Bohaterów Getta, który kiedyś był ul. Browarną. Na początku wojny Żydów przesiedlono na wschód miasta, tam, gdzie powstało getto (ulice Radomska, Lubelska, Magietowa, Targowa, Brudna, Czwartek i Szpitalna). Później wywieziono ich do Treblinki, a ciała zmarłych w getcie zakopano w zbiorowej mogile na cmentarzu żydowskim przy ul. Radomskiej.
Uczniowie faktycznie najwięcej uwagi poświęcili dramatycznym czasom wojny. Spotkali się z p. Jakubem Fersztandem, który opowiedział trochę o okupacji niemieckiej.

Był dzieckiem, kiedy wybuchła wojna. Spotkali się też z p. Krzysztofem Zającem z Urzędu Miasta, który z kolei sam miał duże doświadczenia w poszukiwaniu informacji o Żydach mieszkających w Kozienicach. Zaoferował swoją pomoc w konstruowaniu wycieczki, na którą został zaproszony. Młodzież spotykała się z rodzinami, ze starszymi. Szukała źródeł, informacji o dawnych mieszkańcach, o wojnie, o tym jak wyglądały Kozienice przed 1939 r. Gdzie była synagoga, a gdzie jatki. Byli w bibliotece i tam kartkowali książkę za książką, strona po stronie. Pracowali w grupach, dużo dyskutowali. Wiedzieli już, kto gdzie mieszkał na Radomskiej, pod każdym numerem, kto był czyim sąsiadem. Przygotowali wycieczkę razem z mapą z zaznaczonymi miejscami jeszcze namacalnie istniejącymi i z tymi, po których nie ma już śladu. Opowiadali o wojnie, getcie i represjach. Ta część była dla nich najważniejsza.

Projekt zrealizowany dzięki wsparciu Taube Foundation for Jewish Life & Culture.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.