Nisko

Gdy podczas warsztatów Szkoły Dialogu padło pytanie, kto był w pizzerii Iguana, las rąk uniósł się do góry. Po pytaniu kto wiedział, że była tam synagoga, w górze zostało tylko kilka dłoni. Zajęcia z trenerkami Forum Dialogu ukazały uczniom inny, zaskakujący obraz ich miejscowości. Obraz, który bardzo trudno dziś zobaczyć, nawet bardzo się starając. W mieście oprócz synagogi pizzerii nie zachowały się bowiem żadne materialne ślady obecności Żydów, którzy niegdyś stanowili 15% ogółu mieszkańców.

Podczas zajęć Szkoły Dialogu uczniów ciekawiło jednak wszystko: żydowski kalendarz, święta, kwestie koszerności i wielokulturowości. Po spotkaniu z Mariuszem Kowalikiem – historykiem regionalistą, ich zapał do odkrywania żydowskiej historii Niska jeszcze się wzmocnił. Gość opowiadał o tym, jak kilkakrotnie pomagał Żydom, którzy przyjeżdżali do Niska, szukać informacji o swoich przodkach. Z dużą pasja opisywał również postać doktora Loewiego, przedwojennego lekarza żydowskiego pochodzenia. Mariusz Kowalik rzucił uczniom wyzwanie odnalezienia macewy z grobu doktora. Uczniowie odnaleźli ją później na cmentarzu katolickim na Barcach w Nisku, na grobie córki lekarza. Ważnym wymiarem było również połączenie przeszłości z teraźniejszością – Mariusz Kowalik zachęcił uczniów, by skontaktowali się z praprawnuczką dr. Loewiego i przesłali jej relację z projektu, co faktycznie uczynili.

fot. A.Geller, M.Oszmaniec

Zrealizowany przez uczniów projekt upamiętniający Żydów z Niska odbił się po mieście szerokim echem. 28 listopada, w środę – dzień targowy, targi wszak nie wszędzie są reliktem przeszłości, uczestnicy warsztatów wyszli do mieszkańców miasta ze swoim finałowym projektem. Na wydarzenie zaprosili przedstawicieli lokalnej władzy, pracowników domu kultury, dyrekcję i uczniów swojej szkoły.

Na Rynku zorganizowali wystawę dotycząca kultury, tradycji i religii Żydów. Na sztalugach zawisły zdjęcia i krótkie teksty. Były fotografie porównujące przedwojenne i współczesne Nisko oraz historia życia doktora Alojzego Loewiego. Można było też przeczytać o Stanisławie Wołoszynie, fryzjerze, który podczas wojny strzygł Niemców, a w swojej stodole przez 14 miesięcy ukrywał Ignacego i Jadwigę Gorzyczańskich. Albo o drugim Sprawiedliwym – Stanisławie Puchalskim, urzędniku, który zdobył aryjskie papiery dla kilku Żydów, ratując im w ten sposób życie, a także ukrywał w swoim domu 5-letniego chłopca. Uczniowie przygotowali też stoisko z poczęstunkiem – goście mogli się dowiedzieć, jak przygotowuje się koszerne potrawy, wziąć przepis, a po rozwiązaniu quizu skosztować różnych słodkości. Nie zabrakło też informacji dotyczących żydowskich świąt i judaizmu, a wszystkiemu towarzyszyła muzyka rzeszowskiego Klezmer Bandu. Chętni mogli obejrzeć pokaz żydowskich tańców i sprawdzić się w tańcu. Przechodnie zatrzymywali się, oglądali wystawę, zadawali pytania na temat projektu, częstowali się i brali przepisy.

Ale atrakcji było więcej. Uczniowie zaprosili zgromadzonych na wycieczkę śladami niżańskich Żydów. Ze względu na brak materialnych śladów po przedwojennych sąsiadach było to spore wyzwanie, z którym jednak uczniowie świetnie sobie poradzili.

Uczestnicy wycieczki udali się najpierw pod budynek obecnej pizzerii, dawnej bożnicy. Uczniowie rozwinęli tam transparent z napisem „synagoga” po polsku i w jidysz i przedstawili historię tego miejsca. Kolejnym punktem spaceru był teren cmentarza – dziś biegnie tam polna droga, rosną tam drzewa, nie ma żadnych macew, ani płotu. Uczniowie w symboliczny sposób odtworzyli więc kirkut – przygotowali tekturowe makiety nagrobków, rozdali gościom kamyki i papierowe jarmułki. Miłą niespodzianką była opowieść Bronisława Pelca, który przedstawił zebranym dokładną historię cmentarza. Ostatnim punktem na trasie był dworzec PKP, gdzie znajduje się tablica upamiętniająca niskich Żydów. Kilka tygodni wcześniej, właśnie na tej stacji, reżyser Claude Lanzmann kręcił sceny do filmu dokumentalnego „Ostatni niesprawiedliwy”. Uczniowie rozwiesili transparent z napisami „Holokaust” i „Zagłada” i uczcili ofiary minutą ciszy.

Nieszablonowe pomysły, różnorodność działań i ogromny zapał do pracy uczestników Szkoły Dialogu w Nisku zostały docenione. Uczniowie z Regionalnego Centrum Edukacji Zawodowej otrzymali wyróżnienie na Gali Szkoły Dialogu w 2012 roku.

fot. A.Geller, M.Oszmaniec

Więcej informacji o Nisku znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:

Program Szkoła Dialogu w Nisku został zrealizowany dzięki wsparciu SYLVII i DAVIDA STEINERÓW.

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.