Rabka-Zdrój

W roku 1939 Niemcy utworzyli w  Rabce Judenrat z Freundlichem na czele. Żydów rozkazano oznaczyć i tak samo oznaczyć ich sklepy. Zakazano hebrajskiego, zabroniono żydowskim uczniom chodzić do szkoły. Zmuszono ich do pracy, m.in. w tartaku, w kamieniołomach. 20 maja 1942 r. zamordowano 40 Żydów, a dzień później następnych 160.

15 sierpnia 1942 r. przy dzisiejszej  ul. Poniatowskiego utworzono obóz pracy. Później, w sierpniu tego samego roku, 200 osób przeniesiono do innych obozów pracy, a część Żydów wywieziono do Bełżca. 1 września 1943 r. kiedy obóz w Rabce likwidowano, część Żydów zastrzelono, a część wywieziono do obozu w Płaszowie.

W czasie  wycieczki zorganizowanej dla mieszkańców miasta dzięki wsparciu i zaangażowaniu trenerek Szkoły Dialogu, Karoliny Kochanowskiej i Magdaleny Ogieniewskiej, licealiści przedstawiali historię rabczańskich Żydów, niegdysiejszych mieszkańców miasta.

fot. Karolina Kochanowska, Magdalena Ogieniewska

Przystając raz po raz, opowiadali uczestnikom wycieczki to,  co widzą, poruszali wyobraźnię i budzili wrażliwość. Wskazali miejsce, w którym była synagoga z wejściem dla mężczyzn  od strony północnej, a na babiniec od zachodniej. Mówili, że  była wysoka i piękna. Spacerując, uczestnicy wycieczki spotykali postaci z przeszłości, w które wcielili się licealiści, np. Zelmę Sztil, młodą rabczańską Żydówkę, która w 1942 r. została wywieziona do któregoś z obozów i tam pewnie zginęła.
Spotkali też Zygmunta Pastera, żydowskiego lekarza, który 1941 r. uciekł z Krakowa do Rabki. W 1942 r. został aresztowany i zastrzelony w Nowym Targu. Napotkany przez uczestników wycieczki, szedł akurat w odwiedziny do żydowskich pacjentów. Mówił w pośpiechu, że musi pędzić, że nie może rozmawiać, bo czas go goni. Że jest dużo chorych, leżą  w domach w całym mieście. Nagle pojawił się niemiecki urzędnik i przepędził Pastera z chodnika, na którym nie wolno było mu stać.
Potem natknęli się na Annę Marię Bachaust, wspominającą Wilhelma Rosenbauma, brutalnego komendanta Szkoły Dowódców Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa, oraz jej wielką miłość.
Zanim grupa poszła  dalej,  Anna Maria opowiedziała  jeszcze o powozach zaprzężonych w konie i o lampionach, które Rosenbaum rozpalał, kiedy w Rabce  dochodziło do największych mordów.

Powiedziała im też o Haus Annemie. To dom nazwany przez Rosenbauma jej imieniem. Idąc dalej,  uczestnicy wycieczki napotkali również dwie młode dziewczyny wracające z pogrzebu ojca ich kolegi, podobno porządnego mężczyzny, adwokata.

Zbliżając się powoli ku końcowi, grupa zetknęła się z samym Rosenbaumem. Przechadzał się przed budynkiem rabczańskiego gestapo. Rosenbaum pochwalił się swoimi schodami, zrobionymi z marmurowych macew z okolicznych cmentarzy, przede wszystkim z Jordanowa, ułożonymi inskrypcjami do góry, tak żeby było je widać.

Później przewodniczka opowiedziała wszystkim o tym, co wydarzyło się w Rabce w niedzielę 30 sierpnia 1942 r.. SS-mani wypędzili wtedy Żydów z domów i kazali im iść na plac przy  rynku. Wtłoczono ich do wagonów i wysłano w stronę Bełżca. Do dzisiaj nie wiadomo, ilu ich dokładnie było. Nie wiadomo też, ilu wymordowano w  położonym niedaleko lesie.

Na cmentarzu żydowskim, cmentarzu-pomniku, na zboczu Góry Grzebień, każdy z uczestników położył kamień, upamiętniając w ten sposób symbolicznie to, co wydarzyło się w Rabce kilkadziesiąt lat wcześniej.

Więcej informacji o Rabce Zdrój znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.

Projekt realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.