Radzymin

Jesienią 1940 r. u zbiegu ulic Reymonta i Weteranów Niemcy utworzyli getto, w którym zgromadzili około 2,5 tys. Żydów. W październiku 1942 r. zostali oni wywiezieni do obozu zagłady w Treblince.

Mimo braku materialnych śladów po dawnych mieszkańcach Radzymina, uczniowie z wielkim zaangażowaniem realizowali program Szkoły Dialogu. „Wszystko na początku było dla mnie nowe, lecz ta atmosfera nie pozwoliła na to, żeby być obojętnym” – słowa Joanny, jednej z uczestniczek warsztatów, dowodzą, że udział w programie był dla licealistów wyjątkowym doświadczeniem. Uczniowie wzięli sobie głęboko do serca ideę podzielenia się nowo odkrytą wiedzą o judaizmie oraz historii i kulturze polskich Żydów. Niczym detektywi śledzili źródła historyczne o przedwojennej społeczności ich miasta, a ostatecznie podjęli się wielu działań, dzięki którym poczuli, że mają realny wpływ na świadomość współczesnych mieszkańców swej miejscowości.

Efektem ich działań była wycieczka „Śladami radzymińskich Żydów”, wystawa fotograficzna zdjęć przedwojennego Radzymina, adaptacja teatralna na motywach powieści Singera „Sztukmistrz z Lublina”, a także zorganizowanie sesji popularnonaukowej pod hasłem „Niezwykły świat Isaaca Bashevisa Singera”, w której wzięli udział dr Jakub Weitzner, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego, współpracujący z Teatrem Żydowskim w Warszawie oraz historyk regionu p. Władysław Kolatorski. Uczniowie nagrali także poruszającą ścieżkę dźwiękową do prezentacji o radzymińskich Żydach (wokal i fortepian w wykonaniu Karola Bąka, ucznia LO) oraz zorganizowali konkurs o tematyce żydowskiej dla uczniów ich szkoły i gimnazjalistów powiatu wołomińskiego. Co ciekawe, podczas sesji Rady Gminy licealiści zgłosili nawet projekt postawienia tablicy upamiętniającej cmentarz żydowski w Radzyminie.

Na trasie wycieczki „Śladami radzymińskich Żydów” pojawiły się istniejące już tylko na zaprezentowanych fotografiach dawny cheder, cmentarz żydowski i zachowany dom państwa Wagman, przedwojennych właścicieli składu materiałów budowlanych. Podczas spaceru obejrzano także stare fotografie tzw. Okrąglaka, czyli skupiska domów i sklepów żydowskich w okolicach Starego Rynku i obu nieistniejących synagog: chasydzkiej i tradycyjnej.

Ostatnim punktem był dom pisarza Isaaca Bashevisa Singera, który szczęśliwie przetrwał do dziś. Młodzi detektywi podkreślali, że ślady dawnego żydowskiego Radzymina odnaleźć można w powieści Singera Urząd mojego ojca, w której pisze: „Radzymin stał się ośrodkiem nowej rabinackiej dynastii, założonej przez reba Jekełe, cadyka uprzednio związanego z dworami chasydzkimi w Kocku i Przysusze. Obdarowywał on kobiety, które się do niego zgłaszały, zaczarowanymi monetami i kawałkami bursztynu, mającego właściwości lecznicze.” Na mapkę wycieczki uczniowie, choć nie bez trudu, nanieśli granice radzymińskiego getta i podkreślili tragiczny w wymowie fakt, że z licznej społeczności radzymińskich Żydów okupację przetrwało zaledwie około 40 osób.

Można rzec, że uczniowie po części przywrócili czar dawnego Radzymina, ujmującego urokiem małych uliczek, kamienic i sklepików… „Staraliśmy się nadać temu światu nowe życie, odkryć przeszłość i rozbudzić zainteresowanie mieszkańców” – mówią uczniowie. Udało się to m.in. dzięki wsparciu trenerek Forum Dialogu – Beaty Godlewskiej i Anny Bakuły, współpracy z Towarzystwem Przyjaciół Radzymina, Radzymińskim Ośrodkiem Kultury i Sportu i Miejską Biblioteką w Radzyminie oraz dzięki przychylności władz Gminy i Powiatu.

Więcej informacji o Radzyminie znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.

Projekt zrealizowany dzięki wsparciu The Pratt Foundation.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.