Liczne wycieczki odwiedzające nasze miasto nigdy tu nie zaglądają. Postanowiliśmy to zmienić i pokazać tę zapomnianą część historii
i dziedzictwa zamojskich Żydów – opowiadają.

W przeciwieństwie do Starego Miasta ta część Zamościa często nie jest tak obszernie  opisana i nie funkcjonuje w świadomości mieszkańców jako żydowska część miasta. Po cmentarzu żydowskim nie ma śladu – na jego miejscu stoi dom kultury, w synagodze działa obecnie przedszkole. W budynku, w którym uczą się licealiści, mieściło się dawniej Koedukacyjne Humanistyczne Gimnazjum Gminy Żydowskiej.  Uczęszczało do niego dużo uczennic pochodzenia żydowskiego. Poprzedniego roku, podczas remontu, robotnicy znaleźli w szkole różne stare dokumenty, wśród nich akty urodzenia
i świadectwa ukończenia szkoły żydowskich uczennic. Odczytywanie tych zapisów było dla uczniów niezwykle poruszające. To wtedy poczuli realny kontakt z historią, o której mówiły trenerki podczas warsztatów Szkoły Dialogu.

Nauczyciel, opiekun projektu i lokalny aktywista również udostępnił uczniom archiwalne zdjęcia dawnego Zamościa. Warsztaty otworzyły oczy licealistów na fakt wielowiekowego współistnienia Polaków i Żydów w Zamościu. Odtąd zaczęli swą miejscowość nazywać „miastem duchów” i temat ten stał się motywem przewodnim wycieczki, którą postanowili zorganizować. Własnoręcznie przygotowane zaproszenia na historyczny spacer po Zamościu wręczyli gościom honorowym: wiceprezydentowi Zamościa, redaktorowi Katolickiego Radia Zamość oraz dyrektorce szkoły.

Na podstawie odnalezionych archiwalnych dokumentów i zdjęć zamojscy licealiści stworzyli trasę wycieczki po żydowskim Zamościu, którą zaprezentowali najpierw goszczącej w Zamościu delegacji włoskich Żydów,
a potem swoim młodszym kolegom i koleżankom z Gimnazjum nr 1. Uczniowie chcieli jak najlepiej ukazać dawny świat – przewodnicy ubrani byli
w przedwojenne mundurki szkolne, a w poszczególnych miejscach na trasie wycieczki prezentowano rekwizyty. Były więc świadectwa szkolne żydowskich uczennic szkoły, a wśród nich świadectwo Marii Ludwiki Leśmian – córki Bolesława Leśmiana, która w 1930 r. zdawała tu maturę.

Pokazano także reprodukcje etykiet na piwie z browaru Livonia, prowadzonego przed wojną przez brata Ichaaka Pereca. Wycieczka dotarła też na nieistniejący już cmentarz żydowski (obecnie Dom Kultury), gdzie z tzw. Rampy Buraczanej odbywały się deportacje zamojskich Żydów do obozu zagłady w Bełżcu. Zarówno opowieść o tych wydarzeniach, jak i upamiętnienie zamojskich Żydów przez pozostawienie kamieni, były niezwykle przejmujące. Dodatkowo uczniowie przygotowali wystawę fotografii „Wczoraj i dziś”, na której zestawili odnalezione historyczne zdjęcia z współczesnymi, własnoręcznie zrobionymi.

Wycieczka cieszyła się  autentycznym zainteresowaniem grona pedagogicznego  i władz miasta. Pan Andrzej Zastąpiło, wiceprezydent Zamościa, zaproponował uczniom sfinansowanie wydania przygotowanego przez nich przewodnika po Nowym Mieście, a nauczyciele pozostałych gimnazjów w regionie już umawiają  swoich uczniów na oprowadzanie śladami społeczności żydowskiej.

Bardzo podoba mi się idea uświadamiania ludzi o historii Żydów związanych z ich miastem, ponieważ znaczna część społeczeństwa ocenia nie tylko Żydów, ale ogólnie mniejszości narodowe po odgórnie przyjętych stereotypach. Warto mieć okazję do poznania wszystkiego z innej strony, daje to możliwość wyrobienia własnego, niewymuszonego zdania.

Uczestnik warsztatów, Zamość

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Szoa

Projekt realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.