Żyrardów

Kto był kim, co robił, był zasymilowany czy nie? Jak Żydzi obchodzili Yom Kipur, jak Chanukę? Gdzie się modlili, po co i do kogo? Czy działali społecznie? Na rzecz czego i kogo i co to znaczy? Gdzie jest cmentarz i jak wygląda teraz?

Wycieczka miała iść śladem Josele Jakubowicza, ocalałego z Zagłady, który w 1960 roku odwiedził swoje rodzinne miasto, mimowolnie stając się naocznym świadkiem wyburzenia pozostałości po żyrardowskiej synagodze. Pierwszym przystankiem na trasie uczniów, podobnie jak dla Josele niecałe 50 lat temu, był dworzec kolejowy. To stąd też w czasie wojny wywożono Żydów do getta warszawskiego. Licealiści opowiadali pozostałym o tym, czym było getto i jakie ulice obejmowało. Niemcy  utworzyli je 1 października 1940 r. Między ówczesnymi ulicami Fabryczną, Familijną i Wiskicką. Dzisiejszą Okrzei, Mireckiego i 1 Maja. Przesiedlono tu około 900 Żydów sochaczewskich oraz kilkuset z Aleksandrowa Łódzkiego i Mszczonowa. W sumie ok. 5 tys. osób. Wszystkich deportowano do getta warszawskiego między 1 a 9 lutego 1941 r.. Po wojnie niewielka liczba Żydów wróciła do Żyrardowa. Przy ul. Fabrycznej 14 powstał Komitet Żydowski. Część żydowskich dzieci znalazła się w żyrardowskim Domu Sierot. Większość z nich najprawdopodobniej wyjechała.

Znajdujący się przy dworcu kolejowym plan miasta pomógł uczniom nakreślić jakie ulice obejmowała dzielnica żydowska. Opowiedzieć o początkach powstania gminy. Tłumaczyli, czym było dziedziczenie po mieczu, a czym po kądzieli. Że jedno to dziedziczenie po mężczyźnie, a drugie po kobiecie. Wyjaśnili, dlaczego nie tolerowano małżeństw mieszanych, przytaczając tragiczną historię miłosną Jankiela Dorembus Na ul. Sienkiewicza 11 tłumaczyli, czym różni się Żyd zasymilowany od tego ortodoksyjnego, bo przecież w Żyrardowie mieszkali i jedni i drudzy.

Na rogu ulic 16 Stycznia i Dekerta próbowali wytłumaczyć, jak wyglądała kiedyś żydowska zabudowa, gdzie było jej najwięcej. Jak wygląda mezuza. Mówili, że jak się chce, to można jeszcze jakąś znaleźć. Trzeba tylko szukać wzrokiem, sprawdzać ręką. Wyjaśniali, czym jest Sukkot (Święto Szałasów) i czemu akurat szałasów?

Na ul. 1 Maja mówili o tym, jak Żydzi zarabiali, czym się parali. O tym, czemu nie pracowali w fabrykach i przy okazji o tym, czym jest szabat. Czym są jatki, gdzie były najpopularniejsze żydowskie sklepy i co można było w nich kupić.

Na ul. Szulmana z kolei o tym, gdzie dokładnie stała synagoga. Mówili, jak inaczej synagogę można nazwać. Kto wydał pozwolenie na jej wybudowanie i w którym roku.

Dlaczego jej nie ma, czemu została zburzona. Dlaczego okna synagog w ogóle są skierowane na wschód i jak nazywa się ta część, w której modlą się kobiety. Czym jest tałes, co to jest mykwa.

Na ul. Mireckiego wyjaśnili, czym był cheder. Jak wyglądała i funkcjonowała pierwsza publiczna szkoła żydowska. Na czym polegała działalność szkoły zreformowanej Zalmana Klepfisza. Opowiadali, że jego szkoła była nowoczesna, a on był jej oddany. Wyjaśnili, jak Żydzi spędzali swój czas wolny.

Uczniowie mieli czerwone nosy, z zimna przestępowali z nogi na nogę, chuchając miarowo, pokazując sobie, kto jaką parę wypuszcza z ust. Chcąc nie chcąc, postanowili dokończyć wycieczkę w szkole. Na kartkach i planszach uczyli się, czym jest Aron Ha-Kodesz. Jak nazywa się ta kotara, która przykrywa zwoje Tory. Czym jest menora i jak nazywa się podniesienie. I jak nazywają się żydowskie nagrobki, że to macewy. Co oznaczają symbole na nich. Złamana świeca i splecione dłonie. Co to jest ohel, że to grób cadyka i kim jest cadyk. Dlaczego Żydzi nie zostawiają kwiatów na grobach tylko kamienie. Przygotowane przez licealistów zadania okazały się tak samo ciekawe jak zajęcia w terenie.

Więcej informacji o Żyrardowie znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:

Projekt zrealizowany dzięki wsparciu The Rothschild Foundation Europe.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.