W 2017 roku Forum Dialogu wprowadziło nowe możliwości otrzymania wsparcia dla Liderów Dialogu – granty na realizację projektów mających na celu nawiązanie relacji pomiędzy potomkami Żydów z danej miejscowości a lokalną społecznością oraz trwałe upamiętnienie i upowszechnienie wiedzy o lokalnym dziedzictwie żydowskim. Jednym z projektów zrealizowanych w ramach tego programu były IV Dni Kultury Żydowskiej „Bliscy i oddaleni” w  Mińsku Mazowieckim, zorganizowane przez miejscową Liderkę Dialogu, Katarzynę Łaziuk. W tym roku pytaniem przewodnim wydarzenia było „Kim jest człowiek?”, gdyż  zadał je sobie Abraham Joshua Heschel, jeden z największych filozofów żydowskich XX wieku, potomek słynnego rodu cadyków chasydzkich, w tym Jakuba Perłowa, cadyka nowomińskiego. Wagę uroczystości podkreśliła obecność prof. Susanny Heschel, amerykańskiej badaczki, profesor judaistyki na Dartmouth College, uniwersytecie w Hanover w stanie New Hampshire, która specjalizuje się w zagadnieniach relacji chrześcijańsko-żydowskich w XIX- i XX-wiecznych Niemczech, historii badań nad Biblią oraz dziejach antysemityzmu. Spotkała się ona z mieszkańcami Mińska zgromadzonymi w Miejskiej Bibliotece Publicznej, aby porozmawiać o historii rodziny Heschelów i jej związków z miastem. Spotkaniu towarzyszył koncert „Nie bój się, braciszku” przygotowany przez młodzież licealną jako hołd dla Abrahama J. Heschela, który wraz z Martinem Lutherem Kingiem szedł w słynnym marszu z Selmy do Montgomery, sprzeciwiając się dyskryminacji rasowej.

Wydarzenia towarzyszące IV Dniom Kultury Żydowskiej odbyły się w dniach 24-26 listopada. Były wśród nich warsztaty dla dzieci i młodzieży, spacer „W poszukiwaniu człowieka. Śladami Żydów Mińskich”, warsztaty filozoficzne opierające się na tekstach Abrahama Heschela, a także lekcje poświęcone historii i ideom Ruchu na Rzecz Praw Człowieka (Civil Rights Movement) i jego liderowi Martinowi Lutherowi Kingowi Jr. Uczestnicy spotkań otrzymali przygotowany specjalnie na tę okazję zestaw pocztówek prezentujący historię rodziny Heschelów na tle dawnego Mińska.

Po pobycie w Mińsku Mazowieckim profesor Susannah Heschel odwiedziła też Warszawę, gdzie wygłosiła wykład „Jewish Jesus vs. Aryan Jesus: Why did Theologians Embrace Antisemitism?”, podczas którego omówiła antysemickie interpretacje Biblii niektórych teologów. Wydarzenie zostało zorganizowane przez Forum Dialogu wraz z Biurem Rzecznika Praw Obywatelskich, a po nim nastąpiła bardzo ciekawa dyskusja moderowana przez Zuzannę Radzik, członkinię zarządu Forum Dialogu.

Fot. J.Szkarłat

Program finansowany przez Fundację Ledor Wador.

Z dumą chcielibyśmy podzielić się historią absolwentek i absolwentów Szkoły Dialogu z Płocka, które wzięły udział w programie w 2017 roku. Dziś dalej angażują się w dbanie o pamięć o żydowskiej społeczności swojego miasta. Zainspirowane przez Dorotę Cieślik, edukatorkę Forum, która prowadziła warsztaty w Płocku rok temu, wspólnie stworzyły mural na zachowanym murze żydowskiego cmentarza. Pierwsze pochówki na kirkucie odbywały się już pod koniec XVI wieku, cmentarz został zniszczony przez nazistów podczas wojny.

„Czy nie obawiam się, że na murze pojawią się też szowinistyczne napisy? No cóż, zapewne się pojawią” – przyznaje Dorota. „Taki już los street artu, on żyje wraz z ulicą i ludźmi, którzy nią przechodzą. Wiem jednak, że mural będzie pod dobrą opieką. Jest niedaleko szkoły i będzie miał swoich strażników”.

Zapraszamy do lektury artykułu, który ukazał się w Gazecie Wyborczej Płock 

Fot. D.Cieślik

Kolejny mural, stworzony przez absolwentki i absolwentów Szkoły Dialogu pod opieką miejscowej Liderki Dialogu, Agnieszki Mysakowskiej, powstał w Wieluniu. Uczennice i uczniowie związani z prowadzoną przez Agnieszkę inicjatywą Szlakiem wieluńskich Żydów / History of the Jews from Wielun współpracowali przy tym projekcie z Fundacja Młodzi Propagują Sztukę – warsztaty djembe i graffiti, organizacją promującą alternatywne formy sztuki, a także otrzymali wsparcie Urzędu Miejskiego. Mural został umiejscowiony pomiędzy dawną synagogą a chederem, który stał obok budynku parafii ewangelicko-augsburskiej.

„Pomysł stworzenia muralu upamiętniającego naszych dawnych żydowskich sąsiadów, narodził się w 2015 roku”, opowiada Agnieszka. „I generacja Szlaku usilnie szukała miejsca. Podobne zabiegi urzeczywistnienia muralu prowadziła II generacja Szlaku, ale to dopiero III generacji udało się ten zamiar zrealizować.

Nasz mural z założenia nie miał odzwierciedlać przedwojennego kadru zdjęcia, lecz niczym matejkowskie płótna, miał wzmocnić siłę pewnych symboli. Stąd mury – symbol wojny, mieszkańcy – symbol wielokulturowego, przedwojennego społeczeństwa, kolumnada synagogi – symbol naszych żydowskich sąsiadów, słońce – symbol odradzającej się pamięci o żydowskiej przeszłości miasta, ratusz – symbol miasta. Mural ma służyć zadumie nad naszym światem. Przeszłość już się zdarzyła, już jej nie zmienimy, ale to jak będzie wyglądać teraźniejszość oraz przyszłość zależy od nas samych. Czy próbujemy naprawiać choćby cząstkę świata? Czy szanujemy się nawzajem?”.

Przeczytaj więcej o tej inicjatywie na jewish.pl 

„To nie jest koniec – to początek!”, powiedziała jedna z uczestniczek ostatniej, październikowej wizyty studyjnej do Polski. Podpisujemy się pod tą opinią z pełnym przekonaniem!

Wizyta w Polsce niewątpliwie była dla grupy amerykańskich i izraelskich znajomych Przyjaciół Forum Davida Lefkowitza i Julie Persily świetną okazją do pogłębienia wiedzy o współczesnej Polsce i dialogu polsko-żydowskim. Jednak najważniejszym punktem programu były spotkania z uczennicami i uczniami Szkoły Dialogu, a także Liderkami i Liderami Dialogu. To oni na co dzień odkrywają, zachowują i dokumentują żydowskie dziedzictwo Polski, dbają o pamięć o żydowskich mieszkańcach swoich miejscowości i dzielą się z innymi swoją wiedzą.

Odwiedziliśmy szkołę w Garwolinie, gdzie absolwentki i absolwenci programu Szkoła Dialogu zabrały swoich gości na wycieczkę śladami żydowskiej społeczności swojego miasta.

W Krakowie grupa miała okazję poznać się i porozmawiać z Karoliną Panz, badaczką Zagłady i Liderką Dialogu z Nowego Targu. Wizytę zakończyliśmy z kolei oprowadzaniem po żydowskiej Dębicy, poprowadzonym przez miejscowego Lidera Ireneusza Sochę, oraz szabatową kolacją, w której wzięli udział także Tadeusz Królczyk z Ochotnicy Górnej i Jolanta Świerczek-Stelmach z Dąbrowy Tarnowskiej.

W bardzo bogatym programie wizyty znalazły się także spotkania z ekspertkami i ekspertami od żydowskiej historii i współczesnej Polski, zwiedzanie Muzeum POLIN i Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, oraz wycieczki po żydowskim dziedzictwie Warszawy i Krakowa.

fot. M.Liquornik, A.Steinitz, M.Piekarska

16 października w Zamościu odbyła się uroczystość upamiętniająca 76 rocznicę Zagłady Żydów w Zamościu, zorganizowana dzięki staraniom miejscowego Lidera Dialogu, Marka Kołcona. Goście zgromadzeni na peronie, z którego odjeżdżały pociągi wywożące zamojskich Żydów do obozów zagłady w Bełżcu i Sobiborze, wzięli udział w uroczystym odsłonięciu tablic upamiętniających te tragiczne wydarzenia w języku polskim, hebrajskim i angielskim. W uroczystości wzięło udział wielu mieszkańców Zamościa, a jej wagę podkreśliła obecność licznych gości, członków zarówno polskiej, jak i międzynarodowej społeczności żydowskiej, wśród których znaleźli się między innymi naczelny rabin Polski Michael Schudrich i Izrael Schek, szef Organizacji Żydów Zamojskich. Odsłonięciu tablic towarzyszyła sesja naukowa z udziałem Aliny Skibińskiej i Dariusza Libionki z Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN oraz Adama Kopciowskiego, kierownika Zakładu Kultury i Historii Żydów UMCS.

To wzruszające wydarzenie jest świadectwem nie tylko niestrudzonego zaangażowania Marka Kołcona i jego nieustannej pracy na rzecz ratowania i zachowywania żydowskiej pamięci miasta, ale także wartości międzynarodowej współpracy i dialogu – tablice zostały sfinansowane dzięki wsparciu zarówno donorów instytucjonalnych, jak i za sprawą wspólnego wysiłku niemieckich, żydowskich i polskich darczyńców prywatnych.

fot. J.Petelewicz

W sierpniu Forum pomogło w organizacji spotkania pomiędzy Heidi Urich oraz Douglasem i Janine Cohenami a uczennicami Szkoły Dialogu z Sierpca. Wizyta rozpoczęła się od ciepłego powitania gości przez uczennice i towarzyszące im nauczycielki oraz burmistrza i innych przedstawicieli lokalnego samorządu. Cała trójka miała okazję zapoznać się z przygotowanymi specjalnie dla nich materiałami: szczegółowym planem miasta i archiwalnymi dokumentami dotyczącymi ich rodzin. Po powitaniach uczennice zabrały gości na wycieczkę śladami żydowskiego dziedzictwa Sierpca, której scenariusz przygotowały w ramach udziału w programie Szkoła Dialogu. Na trasie spaceru znalazł się dom Abrahama Neumanna (malarza, który studiował pod kierunkiem Jacka Malczewskiego), dom rabina, miejsce, w którym stała synagoga, teren po getcie oraz cmentarz, gdzie uczestniczki i uczestnicy zapalili znicze. Trasa zwiedzania nie była dla gości wielką niespodzianką – w końcu nie była to ich pierwsza wizyta w Sierpcu. To, co zrobiło na nich wielkie wrażenie, to olbrzymia wiedza sierpeckich uczennic o historii i dziedzictwie miejscowej społeczności żydowskiej. Uczennice zaskoczyły ich wieloma nowymi informacjami, zaś goście mieli okazję uzupełnić tę historię swoimi rodzinnymi opowieściami. Przebieg tej wizyty to przykład, jak tworzy się atmosferę prawdziwego dialogu. Dzięki temu nie tylko obydwie strony lepiej rozumieją teraz historię Żydów z Sierpca, ale także możemy być pewni, że ta pamięć nie zaginie.

fot. M.Piekarska

Mariusz Sokołowski, Lider Dialogu z Wasilkowa i Białegostoku, wziął udział w Powell Holocaust Summer Institute. Seminarium odbyło się w dniach 6-10 sierpnia w Holocaust Center for Humanity w Seattle w Stanach Zjednoczonych. To już drugi raz, kiedy doświadczenia polskich edukatorek i edukatorów są prezentowane podczas tego niezwykłego wydarzenia. W programie seminarium znalazły się liczne wykłady, warsztaty, panele dyskusyjne i wycieczki, między innymi inspirująca rozmowa z Alexandrą Zapruder, autorką „Salvaged Pages”, o wykorzystaniu w zajęciach szkolnych dziecięcych wspomnień i pamiętników, a także wykład Beth Griech-Pollele o postawach kościoła katolickiego w nazistowskich Niemczech w obliczu Zagłady. Wielkie wrażenie na uczestnikach zrobiło zwiedzanie Bainbridge Island Japanese American Exclusion Memorial, wystawy upamiętniającej internowanie Amerykanów japońskiego pochodzenia podczas drugiej wojny światowej.

Dla Mariusza najważniejsze i najbardziej inspirujące było spotkanie z Ocalałym z Zagłady Henrym Friedmanem oraz Stevenem Baralem, którego rodzice przetrwali wojnę dzięki wpisaniu na Listę Schindlera. Ze swojej strony miał on okazję podzielić się swoimi doświadczeniami, opowiadając o udziale w programie Szkoła Dialogu oraz włączaniu nauczania o bogatym dziedzictwie lokalnej społeczności żydowskiej Wasilkowa do prowadzonych zajęć edukacyjnych.

Udział Mariusza Sokołowskiego w Powell Holocaust Summer Institute był możliwy dzięki wsparciu Nancy Powell i Carol Heller.

Międzynarodowy Związek Żydowskich Stowarzyszeń Genealogicznych (The International Association of Jewish Genealogical Societies – IAJGS), zorganizował w Warszawie 38. doroczną konferencję poświęconą tematom genealogii żydowskiej.  Przedstawicielki Forum Dialogu wystąpiły na poprzedzającym konferencję panelu w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, poświęconym stereotypom funkcjonującym w relacjach polsko-żydowskich, poprowadziły panel o Liderach Dialogu, w którym udział wzięli Artur Bara z Biłgoraja, Justyna Biernat z Tomaszowa Mazowieckiego i Maciej Walasek z Nowego Sącza, oraz prezentację o Szkole Dialogu. Uczestnicy konferencji mogli się też z nami spotkać podczas targów organizacji zaproszonych na konferencję, gdzie odpowiadaliśmy na pytania, ale również wysłuchaliśmy wielu ciekawych historii rodzinnych.

Ogromne podziękowania dla organizatorów, Przyjaciół Forum i Liderów Dialogu obecnych na konferencji i naszych wystąpieniach.

fot. Forum Dialogu

„Bardzo się cieszę, że miałam zaszczyt odwiedzić po raz pierwszy Polskę w ramach takiej wizyty – wiele się dowiedziałam o tym, jak można patrzeć na historię z drugiej strony. Była to także wyjątkowa okazja do spotkania z tak troskliwymi przedstawicielkami i przedstawicielami polskiego społeczeństwa”, powiedziała jedna z uczestniczek wizyty studyjnej American Jewish Committee w Polsce, zorganizowanej w partnerstwie z Forum Dialogu w lipcu 2018 roku. Podkreśliła w ten sposób edukacyjne aspekty programu – możliwość spotkania i nawiązania więzi z ludźmi z Polski, którzy na różne sposoby dbają o żydowską pamięć i dziedzictwo. Tygodniowy pobyt miał bardzo bogaty program, goście spotkali się z zarówno przedstawicielkami i przedstawicielami żydowskiej społeczności Warszawy i Krakowa, jak i ważnymi postaciami życia publicznego w Polsce: Anną Azari, ambasador Izraela w Polsce i Ryszardem Schnepfem, byłym ambasadorem RP w Stanach Zjednoczonych. Grupa zwiedziła także Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Ośrodek „Brama Grodzka ‐ Teatr NN” w Lublinie, Muzeum – Miejsce Pamięci w Bełżcu, Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej oraz Muzeum Miejsce Pamięci Auschwitz-Birkenau. W programie nie zabrakło też oprowadzania po żydowskich zabytkach Warszawy i Krakowa. Przedstawiciele i przedstawicielki AJC spotkali się z polskimi absolwentkami i absolwentami Polsko-Żydowskiego Programu Wymiany, a także wzięli udział we wzruszającej szabatowej kolacji w krakowskim JCC.

Dziękujemy polskim Przyjaciołom Forum Dialogu za ich wsparcie dla wizyty grupy AJC w Polsce.

fot. M.Piekarska