Zawiercie

Sytuacja Żydów zmieniła się już po I wojnie światowej. W Zawierciu miało miejsce kilka pogromów, jednak największe represje spotkały społeczność żydowską po wybuchu II wojny światowej. Początkowo Niemcy Żydom zawierciańskim konfiskowali majątki, zmuszali ich do zamykania sklepów, fabryk i zakładów, dopuszczali się także publicznego ich poniżania. W 1940 roku utworzyli w Zawierciu getto, w którym znaleźli się Żydzi także z innych miast Górnego Śląska. W 1942 i 1943 roku hitlerowcy przeprowadzili dwie akcje likwidacyjne getta. Większość Żydów z Zawiercia zginęła w obozie zagłady Auschwitz-Birkenau. Dzięki niemieckiemu oficerowi Gerbrechtowi wojnę przeżyło siedmiu żydowskich robotników. Żydzi do Zawiercia zaczęli wracać jednak już na początku 1945 roku, wiosną funkcjonowały tam pierwsze żydowskie organizacje syjonistyczne, młodzieżowe i kobiece, jednak większość osób z tej społeczności pobyt w Zawierciu traktowała jedynie jako przystanek w dalszej podróży do Palestyny lub po 1948 roku – do Izraela. „Podczas pierwszych warsztatów tak naprawdę nie miałam zbyt dużego pojęcia o kulturze żydowskiej, natomiast w tym momencie mogę przyznać, że zaskakuje mnie moja wiedza na ten temat. W sumie moją rodzinę również” – taką myślą podzieliła się jedna z uczestniczek warsztatów „Szkoła dialogu”. Inni uczniowie również o Żydach i historii swojego miasta przed przyjazdem trenerek zbyt wiele nie wiedzieli. 

fot. M.Ogniewska-Małecka, B.Rostek

Grupa projektowa uczniów Szkoły Podstawowej nr 1 w Zawierciu składała się z chętnych osób, aż z pięciu różnych klas, jednak uczestnicy szybko zintegrowali się i zabrali do pracy. Już od pierwszego warsztatu widać było ich dużą ciekawość i zainteresowanie tematem. Powoli ujawniali się też liderzy grupy. Dyskusje poruszane podczas zajęć nie dotyczyły jedynie wiedzy na temat społeczności żydowskiej czy nawet historii Zawiercia, ale także tematów bardziej uniwersalnych i ważnych współcześnie, jak tożsamość czy wielokulturowość, migracje i upamiętnianie. Wartość tych rozmów zauważali sami uczniowie, którzy dzielili się swoimi refleksjami: „Każde z zajęć pokazało mi jakieś mądrości życiowe, których wcześniej nie dostrzegałam” – pisała w swoim liście uczestniczka warsztatów. Wiedzę zdobytą podczas warsztatów młodzież wykorzystała w projekcie. Spotkania z trenerkami były dla nich jednak impulsem do dalszych poszukiwań i działań. Jeszcze w trakcie warsztatów grupa udała się na kirkut, aby wspólnie z harcerzami uporządkować go. Z kolei na wycieczkę próbną uczniowie zaprosili swojego starszego kolegę, absolwenta ich szkoły – Wojtka Klećka. Gość opowiedział im historię pewnej Pani, dawnej mieszkanki Zawiercia, której udało się uciec z getta i przeżyć wojnę. Kobieta była koleżanką z ławki prababci Wojciecha, z którą udało mu się nawiązać kontakt, mimo to, iż Pani ta obecnie mieszka w Izraelu. Dla uczniów było to bardzo cenne spotkanie, które utwierdziło ich w przekonaniu o wartości pracy, którą wykonują. 

W ramach projektu młodzież przygotowała wycieczkę śladami zawierciańskich Żydów. Swoim gościom – uczniom innych szkół, uczestnikom Uniwersytetu Trzeciego Wieku oraz zainteresowanym mieszkańcom miasta opowiedzieli o najważniejszych miejscach z nimi związanymi. Na trasie spaceru znalazła się zniszczona synagoga, kamienice zamieszkiwane przez Żydów, teren dawnego getta, ale także cmentarz, na którym uczniowie wraz z zaproszonymi gośćmi złożyli kamienie oraz dworzec PKP, na którym znajduje się tablica upamiętniająca społeczność żydowską Zawiercia.  Przewodnicy przekazywali nie tylko ogólne informacje, ale także historie konkretnych osób. Przybyli na wycieczkę otrzymali od organizatorów foldery informacyjne, a na koniec spotkania poczęstunek inspirowany tradycją żydowską – nie zabrakło na nim macy, daktyli oraz chałek. Uczniom zależało szczególnie na trwałości upamiętnienia społeczności żydowskiej, dlatego zdobyli zgodę na powieszenie banera na budynku synagogi, informującego w trzech językach – polskim, angielskim i niemieckim, co dawniej się tam mieściło. Informację o organizowanym przez siebie wydarzeniu promowali także w lokalnych mediach. Przebieg wycieczki udokumentowali zaś poprzez film. Na tym nie koniec – młodzież planuje kontynuować działania.

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.