Mława

Ten sprzed 1884 r. i ten stworzony po zaledwie kilkaset metrów dalej. Przy ul. Kruczej jeden, drugi przy ul. Warszawskiej. Przed wojną nowy cmentarz był okolony dużym, czerwonym murem, teraz już muru nie ma.
Mykwa znajdowała się najprawdopodobniej przy ul. Narutowicza, chociaż niektórzy mówią, że przy ul. Grzebalskiego.Chodząc po Mławie, można popytać, gdzie tu Żydzi mieszkali, czy coś jeszcze stoi. Może wskażą willę z ogrodem na ul. Żwirki albo drewniany, stary dom przy ul. Dworcowej, bo sama dzielnica żydowska rozciągała się od ul. Warszawskiej, przez Bóżniczą i Ostatnią, aż do przyłączonych cztery lata później Koziej i Szewskiej. W 1940 r. częściowo na tym obszarze Niemcy utworzyli getto. Na początku było otwarte, później ogrodzono je murem i drutem kolczastym. Oprócz Żydów mławskich przesiedlono tam Żydów między innymi z Rypina, Lidzbarka, Lipna i Zielunia. Łącznie około 5 tys. osób, raczej więcej niż mniej. Getto zostało zlikwidowane w 1942 r., a Żydów deportowano do Treblinki i Auschwitz.
Po wojnie niektórzy wrócili. Ostatnim żyjącym był Józef Poznański, który zmarł w 1956 r.

Uczniowie zrobili dużo fajnych rzeczy. Prostych w przekazie, nie takich łatwych w realizacji. Dzięki pomocy trenerek, Katarzyny Niewczas i Anny Desponds, i ich wsparciu oraz energii młodzież zorganizowała kampanię ,,Nieobecni, ale obecni”,  dzięki której mieszkańcom Mławy uświadomiono żydowską przeszłość ich miasta. I właśnie po to  zorganizowano te wycieczki. Dwie wycieczki. Jedną dla mieszkańców miasta, a drugą dla uczniów  szkoły. Właśnie też po to zaangażowano burmistrza miasta, do szkoły ściągnięto dyrektora Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej z prośbą, żeby coś opowiedział, żeby jakoś pomógł. I potem poszli. Poukładali sobie w głowach mapy, historie, opowieści. Zdjęcia, daty, miejsca i to w sumie tyle.  Czego  trzeba więcej? Byli na cmentarzu żydowskim, tym nowym na ul. Warszawskiej.  Będąc tam, pochodzili po Warszawskiej, tam i z powrotem. Na rogu z ul. Smolarnia kiedyś stał żydowski szpital.  Już na samej ul. Smolarnia 6 przed wojną jeszcze było gimnazjum żydowskie z internatem. Ale budynku już nie ma, nic nie ocalało, wszystko zostało rozebrane w 1995 r. Byli też na Starym Rynku, gdzie jeszcze stoi kamienica przedwojenna, żydowska. Poszli na ul. Płocką, bo tam w czasie wojny znajdowała się główna brama getta. I na teren starej synagogi, a potem dalej, tam gdzie kiedyś była mykwa. Do mykwy dochodziła woda z Sereczy, a teraz już Seraczy, rzeki przepływającej przez Mławę. Potem skierowali się na ul. Zduńską, tam  stoi jeszcze budynek w czasie wojny należący do Judenratu. Pierwszym prezesem był Eliezer Perlmuter; został zabity przez Niemców. Wycieczkę skończyli na ul. Grzebskiego, przy tablicy upamiętniającej 68 Żydów zamordowanych tu w 1942 r.

Dla uczniów z klasy, która w wycieczce nie mogła wziąć udziału,  przeprowadzono lekcję o żydowskiej Mławie.  Razem ze szkołą muzyczną zorganizowano koncert muzyki żydowskiej połączony z lekcją historii. Pracownicy lokalnej piekarni przynieśli poczęstunek –upieczoną przez siebie chałkę.  Odbyła się jeszcze wystawy archiwalnych fotografii w mławskich przychodniach zdrowia Panakeja i Panaceum oraz w Galerii 13 Janusza Dębskiego. Z kolei 14 grudnia odbyła się akcja informacyjna,,Dowiedz się więcej”. Uczniowie chodzili, mówili, opowiadali. Stali wytrwale na zimnie w miejscach ważnych dla żydowskiej przeszłości Mławy i zachęcali. Dzień dobry pani, może coś opowiedzieć?  Czy wie pan, gdzie właśnie jesteśmy? W rękach trzymali napisy zachęcające do zadania pytań. Trudno powiedzieć, ile osób tam było, rozmawiało czy widziało wystawę w przychodni. Może kilkaset, może nawet więcej? Na pewno coś się wydarzyło, bo wszędzie o tym mówiono. Uczniowie zaangażowali media. Wzięli udział w audycji radiowej, powstał nawet artykuł w gazecie. Pokazano ich też  w lokalnej telewizji. Jest blog po angielsku i strona na Facebooku. I film oczywiście, dosyć długi zresztą. Uczniowie byli w archiwum, rozmawiali ze starszymi ludźmi, świadkami historii, pamiętającymi Mławę sprzed wojny, Mławę zupełnie inną. Spotkali się też z burmistrzem, nawiązali kontakt z potomkami Żydów mieszkających w Mławie na długo przed 1939 r., Ritą Benari i Kathleen Lawrence, córką Simche Kurtzmana. Kathleen Lawrence ma jeszcze srebrne naczynia z Mławy używane w czasie szabatu.

Więcej informacji o Mławie znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.