Zaręby Kościelne

Na jego miejscu znajduje się dzisiaj pole uprawne. Na miejscu synagogi stoi natomiast remiza strażacka. Dawną architekturę można jeszcze zobaczyć na ulicach Farnej, Gęsiej i Brewki Zakościelne.
Spotkanie z trenerkami Forum Dialogu i odkrycie własnych przodków w przedwojennych księgach szkolnych rozbudziło w uczniach wielką ciekawość historii miasta. Również jej żydowskiego aspektu. Już po pierwszych warsztatach uczestnicy Szkoły Dialogu zdecydowali się porozmawiać z dziadkami i wypytać ich o przedwojenne wspomnienia. Dzięki tym rozmowom dowiedzieli się, gdzie dawniej znajdował się młyn, gdzie piekarnia, gdzie serwowano najlepszą wodę sodową.

Odkryli też najważniejsze miejsca związane ze społecznością żydowską, takie jak miejsce po synagodze i cmentarzach oraz te, w których ukrywali się Żydzi podczas II wojny światowej. Zrozumieli, dlaczego ulice miasta nazwano Gęsią czy Młynarską.

W ramach samodzielnej pracy nad projektem upamiętniającym gimnazjaliści przygotowali bardzo ciekawą wycieczkę szlakiem zarębskich Żydów, połączoną z pokazem przedwojennego filmu o Zarębach oraz miniwykładem p. Elwiry Krupy, byłej uczennicy, autorki pracy o Żydach z Zarąb. Wśród gości, oprócz rówieśników organizatorów, znaleźli się przedstawiciele gminnej biblioteki i Rady Rodziców, a także p. Józef Rostkowski – wójt gminy Zaręby Kościelne i p. Andrzej Raźniak – dyrektor gimnazjum.
Spacer rozpoczyna się na ul. Farnej, gdzie zachowało się jeszcze kilkanaście drewnianych domów z początku XX w. Dwanaście wpisano do rejestru zabytków. To tu właśnie zgromadzeni dowiadują się o Zagładzie zarębskich Żydów – o mordzie, którego dokonali Niemcy w Mianówku w 1941 r. Przy Rynku Ola, jedna z uczennic, opowiada o żydowskich rzemieślnikach – o krawcu Lustyku, o lekarzu Abramie. Przy ul. Młynarskiej Emilia opowiada o swoich pradziadkach – Helenie i Aleksandrze Majewskich, którzy w czasie wojny ukrywali żydowską rodzinę Grynszpanów – właścicieli młyna, za co zostali odznaczeni medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Dziś w miejscu młyna stoi dom weselny „Stary Młyn”.

Przy remizie strażackiej Patrycja opowiada o synagodze, którą tak wspomina Mendi Kristal: Będąc dziećmi, bawiliśmy się w pobliżu dużej synagogi, pokaźnego czerwonego budynku z cegły, z 2-piętrową wieżą, wielkimi, szerokimi drzwiami i długimi, szerokimi oknami. Te okna – cóż za mieszanina różnych kolorów: zielonego, żółtego, czerwonego i niebieskiego wokół gwiazd Dawida, również wykonanych ze szkła. Te właśnie okna sprawiały, że synagoga wyglądała wyjątkowo pięknie na zewnątrz. Wnętrze było skarbnicą artyzmu. Tyle fantazji, piękna i oryginalności jeszcze nigdy nie widziałem. Patrycja opowiada też o mykwie, która niegdyś znajdowała się obok synagogi. Na zakończenie Oliwia przybliża gościom historię szkoły i biblioteki oraz amatorskiego teatru żydowskiego, w którym można było niegdyś zobaczyć Krakowiaków i Górali.

Niewątpliwie całe przedsięwzięcie uzmysławia uczniom, jak duży wkład w rozwój Zarąb miała społeczność żydowska, o czym świadczy m.in. wypowiedź Czarka, jednego z uczestnika warsztatów: Po zajęciach SD wiem o olbrzymiej aktywności Żydów w mojej miejscowości. Cieszy mnie to, że posiadłem tak rozległą wiedzę o ich kulturze. Mam też ogromny szacunek do nich, gdyż w tak ciężkich czasach udało im się zaadaptować w Zarębach. Chciałbym im również podziękować za to, że to głównie dzięki nim ta miejscowość wygląda tak jak dziś.

Tytuł finalisty na Gali Szkoły Dialogu 2013

Więcej informacji o Zarębach Kościelnych znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.