| 2008-2017 |
Warszawa
Szkoła Dialogu
Szkoła Dialogu
| 2008-2017 |
Szkoła Dialogu w Warszawie to wyjątkowy program bazujący na specjalnie zaprojektowanych scenariuszach warsztatów, oddających specyfikę żydowskiej historii stolicy. Współfinansowany od 2008 roku przez Miasto Stołeczne Warszawa, dał on jednocześnie początek warsztatom Szkoły Dialogu w mniejszych miejscowościach. W latach 2008 – 2017 zrealizowaliśmy ponad 90 cykli warsztatów Szkoły Dialogu w 70 warszawskich placówkach oświatowych.
Przed II wojną światową warszawska społeczność stanowiła 1/3 populacji miasta, zaś Warszawa była największym żydowskim miastem Europy (drugim największym na świecie!). Żydzi warszawscy byli bardzo zróżnicowani, zarówno pod względem zasymilowania i religijności, jak i poglądów politycznych – stanowili istotną część wielokulturowej mozaiki Warszawy. Historia warszawskich Żydów i Warszawy to również tragedia getta warszawskiego, a także powojenne powroty Ocalonych. Każda dzielnica miasta ma niezwykłą i wyjątkową historię związaną z jej dawnymi żydowskimi mieszkańcami. Choć uczniowie często znają podstawowe fakty dotyczące historii Żydów w Warszawie, zazwyczaj nie mają pojęcia o losach poszczególnych budynków i osób związanych z najbliższą im okolicą.
Warsztaty Szkoły Dialogu w największym stopniu polegają właśnie na poznaniu przestrzeni miasta, w którym ich uczestnicy żyją. Na pierwszy warsztat trenerzy zabierają warszawskich uczniów na jedną z trzech wycieczek. Celem każdej z nich jest zapoznanie uczestników z podstawowymi pojęciami kultury, religii i tradycji Żydów polskich, a także ukazanie całego bogactwa historii przedwojennej Warszawy. Grupa projektowa może wybrać warsztat „Mowa Kamieni” prowadzony na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej, w czasie którego pracują z kartami pracy i samodzielnie odkrywają historię cmentarza i pochowanych tu osób. Uczniowie, których szkoła znajduje się na prawym brzegu Wisły, najczęściej wybierają wycieczkę „Żydowska Praga”, podczas której poznają losy starszej i przez długi czas liczniejszej od lewobrzeżnej gminy żydowskiej. Cały warsztat kończy się na Cmentarzu Żydowskim na Bródnie, o którego istnieniu wielu warszawiaków nie ma pojęcia. Trzecia z proponowanych wycieczek to „Tajemnice okolic Placu Grzybowskiego”. W jej ramach uczniowie odwiedzają synagogę oraz sklep koszerny, poznają różne aspekty funkcjonowania dzisiejszej społeczności żydowskiej, a także podejmują refleksję dotyczącą współistnienia judaizmu i chrześcijaństwa.
W czasie II warsztatu, który odbywa się w szkole, uczniowie zastanawiają się nad tym, jak różne były losy Żydów polskich w XX wieku i ich postawy względem rzeczywistości społecznej i politycznej kraju, a także rozważają analogiczną rozbieżność postaw Polaków względem Żydów.
Wspólnie z trenerami młodzież zastanawia się także nad tym jaki wpływ na nasze życie ma historia, czy rzeczywiście czegoś nas uczy. Trzeci warsztat to powrót do przestrzeni miasta. Uczniowie udają się na wycieczkę po terenie byłego getta warszawskiego, której forma inspirowana jest grami miejskimi. Podzieleni na dwie grupy odkrywają istniejące ślady zniszczonego miasta oraz poznają historie związane z miejscami, które już nie istnieją. Przyglądają się także współczesnej dzielnicy Muranów. Wycieczkę kończy projekcja filmu dokumentalnego w Żydowskim Instytucie Historycznym, która stanowi uzupełnienie wiedzy zdobytej podczas spaceru. Na czwartym warsztacie, który odbywa się w szkole, uczniowie z trenerami dyskutują na temat różnych form upamiętniania historii. Wszyscy razem zastanawiają się nad pytaniem o ich formę, a przede wszystkim celowość. W drugiej części warsztatu następuje część kluczowa dla dalszego biegu programu – trenerzy przygotowują uczniów do pracy nad ich własnym projektem
Jakie działania podejmują w ramach Szkoły Dialogu warszawscy uczniowie? Ich kreatywność ciężko jest sprowadzić do krótkiego opisu. Świetnie obrazuje to przykład LXIII Liceum Ogólnokształcącego im. Lajosa Kossutha, które wzięło udział w warsztatach wiosną 2016 roku, poświęcając swój projekt Ludwikowi Hirszfeldowi – patronowi ulicy przy której znajduje się szkoła. Uczestnicy warsztatów zrobili happening, sondę uliczną oraz szereg wykładów i quizów wiedzy, z którymi dotarli do bardzo wielu osób: wszystkich klas swojego LO, pobliskiej podstawówki oraz do mieszkańców ulicy Hirszfelda. Zaprojektowali także naklejki z wizerunkiem Ludwika Hirszfelda, które wręczyli wszystkim uczniom i pracownikom. Co więcej, zaprojektowali i stworzyli tablicę informacyjną poświęconą temu znanemu lekarzowi, którą umieścili i uroczyście odsłonili na murze swojej szkoły – a zatem na trwale wpisali efekt swojej pracy w przestrzeń Warszawy.
Inni uczniowie decydują się na inspirację żydowską historią i przekazanie wiedzy na jej temat w niekonwencjonalnej formie, tak jak uczniowie III klasy technikum Zespołu Szkół nr 3 w 2016 roku. Uczniowie zorganizowali turniej piłkarski „Szkolna Makabiada”, w którym wzięły udział reprezentacje wszystkich klas. Turniej zorganizowany był z myślą o 101 rocznicy powstania Klubu Sportowego Makabi. Po turnieju zaprezentowano prezentację multimedialną „Machabeusze sportu”, poświęconą słynnym, choć często zapomnianym, polskim sportowcom pochodzenia żydowskiego.
Jak bardzo można osadzić projekt uczniowski w historii lokalnej? O tym najlepiej świadczą żoliborskie i grochowskie projekty uczniów z 2015 i 2017 roku. Uczniowie z Gimnazjum oraz Liceum im. Stefanii Sempołowskiej w 2015 roku dedykowali swój projekt historii dwóch Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata z dzielnicy Żoliborz. Filmowy wywiad ze Sprawiedliwymi, przeplatany archiwalnymi zdjęciami oraz scenkami odgrywanymi przez uczniów ilustrującymi opowiadane historie, zaprezentowano żoliborskiej publice w lokalnej klubokawiarni oraz umieszczono na kanale YouTube. Przed projekcją uczniowie rozdali gościom samodzielnie przygotowane ulotki i zaproszenia. W 2017 roku zaś uczniowie z Chrześcijańskiego Gimnazjum „Samuel” uczcili w swoim projekcie historię niedalekiego od ich budynku Kibucu Grochów. Jak sami mówili uczniowie: „Zgromadziliśmy niezbędne narzędzia do pracy: łopaty, grabie, konewkę. Pani dyrektor wyraziła zgodę na zagospodarowanie klombu przed wejściem do szkoły. Zakupiliśmy ziemię oraz kwiaty na pobliskim bazarze na Szembeka i przywieźliśmy na wózku. Chłopcy skopali ziemię i zdjęli darń, a dziewczęta oczyściły miejsce pod rabaty. Wysypaliśmy dobrą ziemię i posadziliśmy przy pomocy naszych pań, opiekunek projektu kwiaty. Zakupiliśmy kwiaty w kolorach Polski i Izraela: białe, czerwone i niebieskie. Podlaliśmy gotową rabatę i bardzo jesteśmy z niej dumni. Po zakończeniu pracy, zmęczeni i szczęśliwi zatańczyliśmy, wzorem naszych starszych kolegów z Kibucu na Grochowie, ludowy taniec izraelski – horę”.
Wśród projektów odkrywających zapomniane historie związane z warszawskimi Żydami, z pewnością można wyróżnić też projekt z 2012 roku pt. „Strefa pamięci” uczniów Gimnazjum nr 134 przy Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym nr 4. Uczniowie odtworzyli historię osób związanych z Instytutem Mokotowskim, które ratowały Żydów w trakcie wojny. Zaintrygowani znajdującym się w sąsiedztwie Ośrodka kamieniem upamiętniającym tę historię, przeprowadzili w jego pobliżu sondę uliczną wśród Warszawiaków. Co więcej, uczniowie wykonali profesjonalną kwerendę archiwalną w Żydowskim Instytucie Historycznym, Bibliotece Narodowej oraz Archiwum m.st. Warszawy. Przeprowadzili również wywiad z dyrektorem Młodzieżowego Domu Kultury Mokotów, który mieści się w przedwojennej siedzibie Instytutu Mokotowskiego, oraz innymi osobami, które znały Władysława Salę – kierownika Instytutu w trakcie wojny.
Działania wychodzące poza mury szkolne to coraz częsty pomysł wśród uczestników warszawskich warsztatów. Uczniowie nie tylko trafiają do szerokiego grona odbiorców, lecz nierzadko także wykazują się akademickim profesjonalizmem i artystyczną kreatywnością. Przykładem mogą być uczniowie CXXV Liceum Ogólnokształcącego im. Waldemara Milewicza, którzy w 2013 roku poprzedzili swój wieloaspektowy projekt profesjonalnym badaniem ankietowym na temat historii żydowskiej na grupie około 500 okolicznych mieszkańców. Wyjątkowo widocznym natomiast projektem była praca licealistów z XXX Liceum Ogólnokształcącego im. Janusza Śniadeckiego także z 2013 roku. Ich happening w przestrzeni miejskiej pt. „Wiem na czym stoję” połączony z różnorodnymi działaniami edukacyjnymi przyciągnął uwagę nie tylko warszawiaków, ale nawet cudzoziemców.
Dla uczestników Szkoły Dialogu miasto Warszawa niezmiennie pozostaje nie w pełni jeszcze poznaną studnią inspiracji. Nie sposób podsumować tak wielu różnorodnych i wieloletnich działań projektowych warszawskich uczniów. Jedno jest pewne – bez względu na upływ czasu warszawska przestrzeń i jej bogata historia działają pobudzająco na wyobraźnię lokalnej młodzieży, stanowiąc niezmiennie źródło pomysłów na nowe działania.
OTWARCIE PEŁNEGO ARCHIWUM WARSZTATÓW SZKOŁY DIALOGU W WARSZAWIE WKRÓTCE!
Więcej informacji o Warszawie znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:
