Mszczonów

W dwudziestoleciu międzywojennym istniały w Mszczonowie bractwa religijne i pogrzebowe, szkoły (także dla dziewcząt), organizacje polityczne, kulturalno-oświatowe i sportowe. Przed samą II wojną światową Żydzi stanowili 40 proc. mieszkańców.

Pod koniec 1940 r. zostali przeniesieni do wyznaczonej części miasta, która zamieniła się później w otwarte getto. Jego mieszkańcy pracowali w niemieckich zakładach produkcyjnych i okolicznych gospodarstwach rolnych, część z nich została potem wysłana do obozu w Płaszowie. W lutym 1941 i w lipcu 1942 r. ci, którzy przeżyli, zostali przetransportowani do getta warszawskiego, a stamtąd do Treblinki.

Mszczonowski cmentarz żydowski leży przy ul. Poniatowskiego, w pobliżu trasy Warszawa–Katowice. W jego okolicy stała kiedyś synagoga i rytualna rzeźnia. Na cmentarzu obecnie znajduje się 150–200 macew z hebrajskimi inskrypcjami, wyrasta też odbudowany ohel cadyka. Jest to najwyraźniejsze świadectwo niegdysiejszej obecności Żydów w Mszczonowie, przecież synagogi i rzeźni już nie ma. W budynku mykwy za to dzisiaj ktoś już mieszka.

Podczas warsztatów Szkoły Dialogu przeprowadzanych w ramach projektu Forum Dialogu przez Annę Bakułę i Katarzynę Niewczas uczniowie opowiadali o tym, co wiedzą, dopytywali o rzeczy, które były dla nich nowością.

Na podstawie zebranej wiedzy i zdobytych informacji stworzyli później opowieść o przedwojennym Mszczonowie. Przedstawili ją za pomocą zrobionej przez siebie makiety. Na planie współczesnego miasteczka oznaczyli punkty, gdzie kiedyś stała synagoga, mykwa, cheder, gdzie były rytualna rzeźnia i wspomniany już cmentarz żydowski. Złożyli papierowe budynki, które może stałyby do dzisiaj na ulicach Grójeckiej i Sienkiewicza. Wzdłuż tych ulic mieszkały przede wszystkim rodziny żydowskie, handlarze i rzemieślnicy. W ramach projektu Szkoły Dialogu uczniowie pokazali też kolegom i koleżankom fragment filmu „Podróż sentymentalna Morrisa Indyga” o powrocie jednego z mieszkających przed wojną w Mszczonowie Żydów. Spaceruje on ulicami miasta, które kiedyś było też jego miastem. Uczniowie obejrzeli dawny Mszczonów oczami mieszkańca pamiętającego miasto przedwojenne. Usłyszeli jego historię, jak również historię rodziny Guzików, dzięki której Morrisowi udało się przeżyć.

Co więcej, uczniowie biorący udział w projekcie zorganizowali konkurs kulinarny związany z kuchnią żydowską. Zaprosili do udziału w nim uczniów także z innych szkół. „Mszczonowski Master Chef” był konkursem, w którym wszyscy starali się poznać żydowską kulturę przez jej smak. Uczniowie nie wiedzieli, jak dużo potraw uznanych za typowo polskie pochodzi właśnie z tradycji żydowskiej. Dzięki pomocy rodziców kupili potrzebne składniki i książki, które miały być nagrodami. Zaprojektowali logo „Jewish Master Chef”, które umieścili na zaproszeniach dla uczestników i jury konkursu oraz na fartuchach ekip osób gotujących. Uczestnicy otrzymali regulamin konkursu oraz przepisy, na podstawie których mieli przygotować w określonym czasie wylosowane potrawy. W powietrzu unosił się zapach śledzi i placków ziemniaczanych podanych z kwaśną śmietaną. Jury próbowało, oceniało i wybierało zwycięzców. Przedstawicielka Wydziału Oświaty Starostwa Powiatowego z Żyrardowa, który leży niedaleko, obiecała, że to jeszcze nie koniec i nie ostatnie wspólne spotkanie.

Projekt zrealizowany dzięki wsparciu The Pratt Foundation.

Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.