Biłgoraj
Liceum Ogólnokształcące im. ONZ
Liceum Ogólnokształcące im. ONZ
Biłgoraj jest małą, niespełna trzydziestotysięczną miejscowością w województwie lubelskim. Bliżej stąd chyba do Lwowa, niż do Warszawy. Przed wojną zamieszkiwało tu około 5 tys. Żydów. Byli to kupcy i rzemieślnicy, biedacy i nędzarze, finansiści, przedsiębiorcy i wielu innych, o których nigdzie już nie można znaleźć informacji. Ulice Frampolska, Lubelska i Rynek były prawie całkowicie żydowskie. Z trzech cmentarzy żydowskich dzisiejszych czasów doczekał tylko jeden, ten, którego resztki można znaleźć na tzw. Piaskach, przedmieściach Biłgoraja. Na tym cmentarzu stoi teraz pomnik upamiętniający Żydów z Biłgoraja i okolic. Przed wojną w miasteczku stała również synagoga, wybudowana w miejscu spalonej podczas pożaru w 1867 r. drewnianej synagogi – największej w ówczesnym czasie na Zamojszczyźnie. Obecnie ani po jednej, ani po drugiej nie ma śladu, a na ich miejscu znajduje się blok mieszkalny. To właśnie tam pojechali trenerzy Forum Dialogu, Ewelina Bartosik i Stanisław Niemojewski, żeby rozmawiać, dyskutować i zadawać pytania. Żeby dzięki warsztatom, zajęciom i wspólnym spacerom pomóc zrozumieć uczniom trudną historię ich miejscowości.
Dzięki temu na początku grudnia uczniowie LO im. ONZ w Biłgoraju mogli zorganizować grę miejską dla swoich młodszych kolegów – 33-osobowej grupy uczniów. Trasa obejmowała kilka istotnych punktów na mapie przedwojennego miasta. Spacerujące po Biłgoraju zespoły zaczynały swój dzień w trzech różnych miejscach, ale trasy obejmowały te same punkty oraz historie. W określonych miejscach starsi uczniowie opowiadali młodszym o tym, jak wyglądało kiedyś miasto i jaka była jego codzienność. Stali na przykład obok ławeczki Isaaca Bashevisa Singera, laureata Literackiej Nagrody Nobla, który pisał w języku jidysz. Singer sporo czasu spędził właśnie w Biłgoraju, rodzinnym miasteczku swojego dziadka, lokalnego rabina. Licealiści byli też gdzie indziej – w miejscu budowy Miasteczka na Szlaku Kultur Kresowych w Biłgoraju – projektu, w ramach którego wznoszona jest jedyna powstająca obecnie synagoga w Polsce oraz muzeum Singera.
Tutaj jedna z dziewczyn opowiadała historię swojego dziadka, który w czasie wojny pomagał ocalić młodą Żydówkę. Inna para przewodników czekała na wycieczki na biłgorajskim rynku, na którym z 68 stojących przed wojną domów 56 było zamieszkiwanych przez Żydów. Uczniowie przybywający do tego miejsca słuchali historii dotyczących minionej już i zapomnianej biłgorajskiej codzienności. Innym ważnym punktem, w którym grupy spotykały się z młodymi edukatorami i edukatorkami, była Restauracja Sitarska na ulicy 3 Maja, wokół której znajdowało się kiedyś getto. Następnym miejscem na trasie młodzieży był teren Biłgorajskiego Centrum Kultury, gdzie w czasie wojny zlokalizowano obóz przejściowy. Właśnie z tego miejsca transportowano Żydów do obozu zagłady w Bełżcu. W czasie spaceru uczniowie dowiadywali się również, jak wyglądało kiedyś życie religijne biłgorajskich Żydów. Słuchali opowieści, zatrzymując się w miejscu byłego zespołu synagogalnego przy skrzyżowaniu ulic Nadstawnej z Lubelską. Stojąc tam dłuższą chwilę, próbowali sobie wyobrazić wygląd nieistniejących już budynków oraz zorientować się, co się właściwie w tym miejscu wydarzyło.
Jednym z ostatnich punktów na mapie gry miejskiej był pomnik upamiętniający cmentarz żydowski, który znajdował się tuż obok dzisiejszego biłgorajskiego liceum, schowany dyskretnie między świerkami. W czasie wojny Niemcy zdewastowali cmentarz, a stojące tam macewy wykorzystali do wyłożenia podłóg postawionych w tym miejscu baraków, w których przetrzymywano Żydów czekających na transport do Bełżca. Wszystkie grupy uczestników spotykały się już na cmentarzu żydowskim przy ul. Marii Konopnickiej, gdzie wciąż można zobaczyć część nagrobków żydowskich ocalałych z wojny i uporządkowanych w latach 1985–1986. Pod koniec gry uczniowie przeprowadzili ankiety sprawdzające zdobytą przez uczestników wiedzę, a w czasie uroczystego podsumowania projektu rozdane zostały nagrody za najlepsze wyniki. Oprócz gry miejskiej uczniowie liceum zaangażowali się w sprzątnie cmentarza żydowskiego przy ul. Marii Konopnickiej i nakręcili krótki film o Isaaku Singerze Śladami Singera, który został umieszczony na kanale YouTube LO im. ONZ w Biłgoraju. Ponadto młodzież założyła stronę na Facebooku w celu szerzenia wśród mieszkańców wiedzy na temat historii Żydów w Biłgoraju.
Szkoła:
Liceum Ogólnokształcące im. Organizacji Narodów Zjednoczonych
Uczniowie:
klasa I
Nauczycielka:
Renata Krzesińska
Eksperci:
Towarzystwo Singerowskie, opiekun cmentarza żydowskiego w Biłgoraju
Trenerzy:
Ewelina Bartosik, Stanisław Niemojewski
Więcej informacji o Biłgoraju znajdziesz na stronie Wirtualny Sztetl:
Program SZKOŁA DIALOGU w Biłgoraju został zrealizowany dzięki wsparciu Sheili i Davida Fuente
Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu. Poprzez restytucję mienia ofiar Holokaustu, Claims Conference wspiera organizacje na całym świecie w działaniach edukacyjnych na temat Holokaustu oraz na rzecz zachowania pamięci o ofiarach Zagłady.
Dziękujemy Friends of the Forum za wsparcie programu edukacyjnego Szkoła Dialogu.
