Odwiedziny uczestników wizyty studyjnej

październik 2018

Jesienią 2018 roku grupa uczestników organizowanej przez Forum Dialogu wizyty studyjnej w Polsce odwiedziła uczniów Katolickiego Liceum Ogólnokształcącego im. C. K. Norwida w Garwolinie – absolwentów Szkoły Dialogu 2018. Licealiści z Garwolina, mimo trudnego dostępu do źródeł na temat żydowskiej społeczności swojego miasteczka, przygotowali wyjątkowe spotkanie.

Wynikiem warsztatu integracyjnego prowadzonego przez edukatorkę Forum Dialogu były bliskie i bezpośrednie rozmowy i żarty w czasie przerwy na kawę i słodkości przed wycieczką. Na gości czekały przygotowane przez uczniów plansze w języku angielskim, przewodnik w formie ulotki w języku angielskim dla każdego z gości oraz profesjonalne tłumaczenie wycieczki.

W trakcie kolacji Liderzy opowiadali o swojej pracy na rzecz lokalnej pamięci, której różnorodność zrobiła duże wrażenie na gościach.

W jej trakcie uczniowie opowiadali o żydowskiej historii miasta na przykładach indywidualnych losów garwolińskich Żydów.
W lesie kryjącym dziś teren zniszczonego cmentarza żydowskiego jeden z uczestników wizyty z Izraela pokazywał uczniom jak odczytywać inskrypcje na pozostałych na tym terenie macewach, a lokalna aktywistka Renata Masna opowiedziała o działaniach na rzecz upamiętnienia cmentarza, podkreślając wsparcie ze strony uczniów w tej kwestii. Wspólna pomoc nie musi kończyć się na dniu spotkania – uczniowie otrzymali od gości ich adresy mailowe w przypadku, gdyby kiedyś potrzebowali wsparcia z językiem hebrajskim.

Szabat w Dębicy

październik 2018

Jesienią 2018 roku grupa uczestników organizowanej przez Forum Dialogu wizyty studyjnej w Polsce spędziła szabat z Liderami Dialogu w podkarpackiej Dębicy. W piątkowy wieczór 12 października uczestnicy wizyty i goście zasiedli przy jednym stole w historycznej Willi Wiluszówce, aby poznać się i zbudować więzi.

Spotkanie rozpoczęło się od oprowadzania po żydowskiej Dębicy przez gospodarza, lokalnego Lidera Dialogu Ireneusza Sochę. Na trasie spaceru znalazły się m.in. rynek Starej Dębicy, ulice skupiające przedwojenne żydowskie życie, park, na którego terenie utworzono getto, budynek piekarni żydowskiej (gdzie uczestnicy zakupili chałki) oraz Synagogę Nowomiejską, w której opiekujący się budynkiem Ireneusz Socha odśpiewał żałobną modlitwę. Na zakończenie oprowadzania wspólnie udano się na miejsce masowej egzekucji w lesie Wolica, gdzie zmówiono kadisz.

Przed kolacją paraszę wygłosiła jedna z uczestniczek wizyty z Izraela, Maya Liquornik. Mówiła o prawdziwych sprawiedliwych i ich świetle, w czym odnosiła się do obecnych Liderów Dialogu – Ireneusza Sochy, Jolanty Świerczek-Stelmach z Dąbrowy Tarnowskiej z mężem Jerzym Stelmachem, oraz Tadeusza Królczyka z Ochotnicy Górnej.

W trakcie kolacji Liderzy opowiadali o swojej pracy na rzecz lokalnej pamięci, której różnorodność zrobiła duże wrażenie na gościach. Dodatkowo Tadeusz Królczyk z Ochotnicy opowiadał o swojej pracy w samorządzie – szabat odbywał się na tydzień przed wyborami lokalnymi (które wygrał i został wójtem). Wrażenie zrobiło także odśpiewanie w trakcie kolacji hymnu „Lecha Dodi” przez Ireneusza Sochę na zapomnianą melodię dębickich Chasydów – uczestnicy przyznali, że nigdy nie słyszeli takiej aranżacji.

Goście podkreślali jak rodzinnie czuli się w tego wieczoru – jakby dębiccy gospodarze zaprosili ich na szabat do własnego domu. Jak podsumował na pożegnanie jeden z gości – „To nie koniec, ale początek czegoś dobrego…”.

Darczyńcy

Program współfinansowany przez Malka and Pinek Krystal Scholarship Fund.

Więcej o Liderze Dialogu Ireneuszu Socha

Więcej o Liderce Dialogu Jolancie Świerczek-Stelmach

Więcej o Liderze Dialogu Tadeuszu Królczyku

Wizyta Boba Gemindera i Gabriel Y. Karin

kwiecień 2017

20 kwietnia, dzień po 74. rocznicy powstania w getcie warszawskim, uczniowie Liceum Ogólnokształcącego im. Kossutha w Warszawie spotkali się z dwójką Ocalałych z Zagłady, którzy podzielili się z ursynowskimi licealistami wspomnieniami o ich wojennym dzieciństwie w ukryciu. Bob Geminder oraz Gabrielle Karin, obecnie mieszkający w Stanach Zjednoczonych, przekazali absolwentom Szkoły Dialogu 2016 i ich kolegom ważny przekaz dotyczący wartości wiedzy: choć ludzie mogą odebrać ci wszystko, nigdy nie zabiorą ci tego, co wiesz i czego się nauczyłeś.

W dzień poprzedzający spotkanie, rocznicę powstania w getcie warszawskim, uczniowie z Kossutha wzięli udział w „Akcji Żonkile” organizowanej przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, podczas której rozdawali przypinki z papierowymi żonkilami na cześć walczących. Akcja uczniów została opisana na lokalnym portalu: HaloUrsynów.pl.

Wizyta Richarda Weintrauba

maj 2017

Richard Weintraub, potomek polskich Żydów i uczestnik wizyty studyjnej w 2014 r. po raz kolejny odwiedził Polskę. Tym razem spotkał się z uczestnikami programu Szkoła Dialogu w Krempnej. Już po raz drugi odwiedził Polskę by dowiedzieć się więcej o historii swojej rodziny. Poprzednim razem, w 2015 roku, wraz z rodziną odwiedził Szkołę Dialogu w Makowie Mazowieckim.

Podczas prezentacji swoich odkryć, uczniowie z Krempnej nawiązali silną więź z gościem. Ze szkoły wszyscy pojechali na Przełęcz Hałbowską.

W miejscu zbiorowej mogiły, w której pochowano 1200 Żydów zastrzelonych podczas wojny, uczniowie zapalili znicze by okazać szacunek i upamiętnić zmarłych. Pożegnawszy się z uczniami, Richard udał się do Kotani, gdzie odwiedził drewnianą zabytkową cerkiew. Gdy opiekunka cerkwi dowiedziała się, że rodzina gościa pochodzi z tych okolic, wykrzyknęła „Ty jesteś stąd!”

Zachęcamy do obejrzenia krótkiego filmu z wizyty Richarda Weintrauba w 2015 r.

Więcej o Szkole Dialogu w Zespole Szkół w Krempnej

Wizyta Leo Wolinsky’ego

wrzesień 2017

Leo Wolinsky – potomek polskich Żydów z Gródka i uczestnik wizyty studyjnej w Polsce w 2015 roku – powrócił do miejscowości urodzenia swojego ojca, aby spotkać się z upamiętniającymi historię żydowskiego Gródka uczniami Szkoły Dialogu. 8 września 2017 roku, zaraz po przyjeździe do Gródka, powiedział: „Przyjechałem tu, bo tutaj urodził się mój tata i dwa pokolenia jego rodziny. Mam nadzieję, że uczniowie szkoły w Gródku pomogą mi dotrzeć do tych korzeni, do historii moich bliskich”.

Jego nadzieja została spełniona – okazało się, że absolwenci Szkoły Dialogu z edycji 2016 stali się prawdziwymi ekspertami od historii lokalnej społeczności żydowskiej. Wśród efektów ich uczestnictwa w programie była między innymi publikacja Wycieczka do miejsc, których już nie ma – zgodne z najnowszym stanem badań kompendium wiedzy o przedwojennej historii i topografii Gródka. Publikacja będąca podsumowaniem uczniowskiego projektu została wydana przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Gródeckiej i sfinansowana przez Gminę Gródek.

Wizyta Leo Wolinsky’ego rozpoczęła się od spotkania w szkole; uczniowie i ich gość mieli szansę lepiej się poznać. Leo Wolinsky opowiedział uczestnikom spotkania o niezwykłych powodach swojego zainteresowania rodzinną historią: droga, która doprowadziła go do Gródka zaczęła się od telefonu z izraelskiej agencji detektywistycznej, a później napięcie już tylko wzrastało.

Podzielił się z uczniami wszystkimi swoimi ustalenia i odkryciami, których dokonał badając historię swojego ojca i gródeckich krewnych. Uczniowie z kolei zasypali gościa pytaniami o życie współczesnej diaspory żydowskiej w Stanach Zjednoczonych. Po dyskusji wszyscy razem udali się na uroczystość odsłonięcia tablicy upamiętniającej Lwa Cukiermana, żydowskiego lekarza, postaci bardzo lubianej i szanowanej w przedwojennym Gródku, zamordowanego w tragicznych okolicznościach przez nazistów.

Po uroczystości uczniowie Szkoły Dialogu zaprosili na przygotowaną przez siebie wycieczkę śladami żydowskiego Gródka Leo Wolinsky’ego i pozostałych uczestników spotkania – między innymi lokalnych dziennikarzy, innych uczniów, oraz znanego malarza i aktywistę Leona Tarasewicza. Uczniowie byli świetnie przygotowani, trasa spaceru została nawet wzbogacona o inscenizacje: w miejscu, w którym kiedyś znajdowała się koszerna restauracja, na uczestników wycieczki czekał mały poczęstunek; naprzeciwko budynków, w których przed wojną mieścił się fryzjer i studio fotograficzne, przewodnicy zadbali o tematyczne nawiązania. Inscenizacje były wykonane z bardzo dużą wrażliwością; szczególnie podobały się najmłodszym uczestnikom wycieczki.

fot. J.Szkarłat

Specjalnie dla Leo Wolinsky’ego uczniowie wprowadzili dodatkowe elementy do swojej trasy zwiedzania śladami przedwojennego Gródka. Największą niespodzianką dla gościa było odnalezione przez uczniów zdjęcie jego ciotki, która, jak się okazało, była jedną z najbardziej aktywnych członkiń lokalnej żydowskiej grupy teatralnej. Grupa specjalizowała się w wystawianiu klasyki teatru jidysz i była tak popularna, że gródeccy strażacy objęli ją swoim patronatem, a miejscowe władze formalnie zarejestrowały jako teatr. Innym wzruszającym momentem było wspólne odnalezienie domu, w którym mieszkał przyjaciel rodziny Leo Wolinsky’ego.

Ta wizyta to wyjątkowy przykład na to, jak dzielenie się historiami i opowieściami może prowadzić do odbudowy więzi. Zapraszamy do obejrzenia krótkiego materiału telewizyjnego przygotowanego przez TVP Białystok (relacja z wizyty Leo Wolinsky’ego zaczyna się od 12:12 i kończy 15:00). „Kiedy szedłem zabłoconymi bocznymi uliczkami tego miasta, czułem obecność mojej rodziny” powiedział po wycieczce pan Wolinsky. Przeczytaj więcej w jego relacji ze spotkania.

Więcej o Szkole Dialogu w Gimnazjum im. Rodziny Chodkiewiczów

Wizyta grupy z American University of Paris

październik 2017

W połowie października 2017 roku Polskę odwiedziła grupa studentów i profesorów z American University of Paris. Ich pobyt w Polsce poświęcony był zagadnieniu pamięci Zagłady w Polsce, zarówno na poziomie krajowym, jak i lokalnym. W drugim aspekcie nieocenioną pomocą okazała się Liderka Dialogu z Otwocka i Karczewa, Monika Czub. Dlaczego grupa zainteresowana była właśnie Otwockiem?

Fascynującą historię tej podwarszawskiej miejscowości opisał w obszernym artykule New York Times. Po przeczytaniu właśnie tej publikacji liderzy grupy zapragnęli na własne oczy zobaczyć, jak dzisiaj wygląda niegdysiejsze słynne żydowskie uzdrowisko, w którym przed wybuchem wojny Żydzi stanowili ponad 70% ludności.

fot. J.Szkarłat

Spotkanie z otwocką Liderką Dialogu, Moniką Czub, rozpoczęło się od wizyty w willi-gmachu Muzeum Ziemi Otwockiej. Po podzieleniu się swoją historią i opowiedzeniu o działalności lokalnych aktywistów na rzecz upamiętniania otwockich Żydów, Liderka zabrała grupę na cmentarz żydowski w pobliskim Karczewie. Wizyta na nim wywarła ogromne wrażenie na uczestnikach spotkania, którzy dużo czasu spędzili na indywidualnym odkrywaniu tego miejsca. Grupie pokazane zostały także słynne budynki w stylu świdermajer i najważniejsze miejsca związane z żydowską historią miasta. Trasa zakończyła się na terenie getta z czasów II wojny światowej – obecnym Skwerze Pamięci Żydów Otwockich. Tam Monika Czub zaprezentowała najnowsze lokalne upamiętnienie – kamień pamięci postawiony w 75. rocznicę deportacji otwockich Żydów.

Spotkanie w Otwocku dało studentom AUP okazję do poznania praktycznego wymiaru pamięci Zagłady w Polsce. Dzięki eksperckiej wiedzy Moniki Czub mogli oni dotknąć historii miejsca, które we wspomnieniach żyje do dziś.

Więcej o Monice Czub, Liderce Dialogu z Otwocka i Karczewa

Odwiedziny uczestników wizyty studyjnej

październik 2017

Jesienią 2017 roku grupa uczestników organizowanej przez Forum Dialogu wizyty studyjnej w Polsce odwiedziła uczniów Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego w Grabowie – absolwentów Szkoły Dialogu 2016. Dla części gości było to kolejne spotkanie w Szkole Dialogu, tym samym bardzo cieszyli się z okazji poznania następnej grupy młodych ekspertów w dziedzinie lokalnej żydowskiej historii. Gimnazjaliści z Grabowa, mimo trudnego dostępu do źródeł na temat żydowskiej społeczności swojego miasteczka, stanęli na wysokości zadania!

Spotkanie rozpoczęło się od wspólnego poznania się w szkole. Dzięki warsztatowi integracyjnemu prowadzonemu przez trenerkę Forum wszyscy obecni zauważyli, że tak naprawdę sporo ich łączy. Następnie goście zaproszeni zostali na autorską, pieszą wycieczkę po Grabowie, opowiadającą losy lokalnej żydowskiej społeczności, która przed II wojną światową stanowiła większość mieszkańców miasta. Na trasie spaceru prowadzonego przez grabowskich gimnazjalistów znalazły się ochronka dla dzieci polskich i żydowskich, rynek stanowiący centrum przedwojennego życia, otoczony domami należącymi przed wojną do żydowskich mieszkańców miasta, czy też miejsce po mykwie.

Najbardziej spektakularnym punktem wycieczki była wizyta w zachowanym budynku grabowskiej synagogi. Okazała budowla, o charakterystycznych cechach synagogalnych, w latach powojennych służyła jako magazyn meblowy Gminnej Spółdzielni, a dzisiaj stoi zamknięta z powodu zagrożenia budowlanego. Uczniom udało się jednak dotrzeć do zdjęć polichromii ze środka synagogi, które pokazali gościom na podwórzu przed budynkiem. Dzięki obecności uczestniczącego w wizycie rabina Wayne’a Franklina udało się odszyfrować przetarte napisy z wewnętrznych ścian – okazały się być słowami ostatniego psalmu z Księgi Psalmów. W tym momencie to gospodarze mogli nauczyć się czegoś od gości – wszyscy obecni wspólnie odkryli nowy fragment historii grabowskich Żydów.

Znalazł się także czas na odpoczynek w szkole przy poczęstunku przygotowanym przez uczniów. Goście wyrażali swoją wdzięczność i nadzieję, którą dało im spotkanie z grabowskimi gimnazjalistami. „Ich entuzjazm i duma ze swojej pracy przynoszą nam ogromną radość” – powiedział jeden z uczestników wizyty.

fot. M.Piekarska, J.Szkarłat

Zakończeniem spotkania z grabowskimi uczniami była wspólna wizyta na miejscowym cmentarzu żydowskim. Dzisiaj o dawnym przeznaczeniu tego miejsca przypomina jedynie słup z napisem Cmentarz żydowski. Teren prawnie chroniony. Uszanuj miejsce spoczynku zmarłych. Goście wraz z gospodarzami odmówili wspólnie modlitwę za zmarłych, upamiętniając miejsce wiecznego spoczynku.

Po zakończeniu wizyty w Polsce, uczestnicy powracali do spotkania z grabowskimi uczniami i podkreślali, że wizyta w Grabowie była jednym z najważniejszych momentów ich pobytu. Jedna z uczestniczek napisała nawet do szkoły list, w którym wyznała: „Od powrotu do Izraela nie mogę przestać opowiadać moim znajomym o mojej cudownej wizycie w Polsce oraz o wyjątkowym i radującym serce spotkaniu z Wami w szkole”.

Więcej o Szkole Dialogu w Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego

Szabat w Chrzanowie

październik 2017

Jednym z wydarzeń zaplanowanych w ramach wizyty studyjnej organizowanej przez Forum Dialogu w październiku 2017 roku było spędzenie szabatu z Liderami Dialogu w małopolskim Chrzanowie. W piątkowy wieczór 20 października uczestnicy wizyty i goście zasiedli przy jednym stole, aby poznać się i nawiązać więzi.

Przed kolacją uczestniczący w wizycie rabin Wayne Franklin odprawił nabożeństwo na rozpoczęcie szabatu. Lider Dialogu w Chrzanowie i radny tego miasta, Kamil Bogusz, dziękując za przybycie powiedział gościom, że to pierwszy prawdziwie obchodzony szabat w mieście od czasów wojny! Na spotkanie przybyli także Liderzy Dialogu z innych miejscowości – Joanna i Michał Lorencowie z Bierunia i Rymanowa oraz Justyna Biernat z Tomaszowa Mazowieckiego.

W czasie kolacji okazało się, że świat jest naprawdę mały. Od słowa do słowa wyszło na jaw, że Joanna i Michał Lorencowie znają się z przyjaciółmi uczestników wizyty – potomkami rymanowskich Żydów, którzy przyjeżdżają do Rymanowa na organizowane właśnie przez Joannę i Michała Dni Pamięci. W trakcie rozmów pojawiły się także niespodziewane prezenty – każdy z obecnych Liderów otrzymał oryginalnego projektu mezuzę z Forgotten Judaica, marki judaików rodzeństwa uczestniczącego w wizycie.

fot. M.Piekarska, J.Szkarłat

W sobotę natomiast Kamil Bogusz, jako ekspert w dziedzinie lokalnej historii, oprowadził gości po żydowskim Chrzanowie. Trasa obejmowała miejsca takie jak Plac Estery i kamień pamięci w miejscu dawnej synagogi, rynek i dom Henryka Loewenthala, a także domy z zachowanymi spektakularnymi kuczkami. Po południu natomiast chętni członkowie grupy odwiedzili z Kamilem Boguszem chrzanowski cmentarz żydowski, którego zachowane, zdobione macewy zrobiły na gościach ogromne wrażenie.

„Szabat powrócił do tego wspaniałego miasta po 70-letniej „drzemce” i byliśmy uradowani mogąc go przywrócić. Kamil jest wyjątkową osobą, której entuzjazm i duma z pracy na rzecz upamiętniania historii swojego miasta są w pełni zasłużone i tak bardzo doceniane”, podsumował doświadczenie jeden z uczestników wizyty po wyjeździe z Chrzanowa.

Więcej o Kamilu Boguszu, Liderze Dialogu z Chrzanowa

Więcej o Joannie Lorenc, Liderce Dialogu z Bierunia

Więcej o Michale Lorencu, Liderze Dialogu z Rymanowa

Więcej o Justynie Biernat, Liderce Dialogu z Tomaszowa Mazowieckiego

Wizyta grupy Park Avenue Synagogue z Nowego Jorku

październik 2017

Historia Brzeska nieodłącznie związana jest z losami jej żydowskiej społeczności – na przełomie wieków XIX i XX burmistrzem miasta był nawet jej członek, Henoch Klopholz. Pod koniec października 2017 roku, celem poznania jego bogatej historii, małopolskie Brzesko odwiedziła grupa osób z synagogi Park Avenue z Nowego Jorku. W rolę gospodarzy spotkania wcielili się absolwenci Szkoły Dialogu 2016 – uczniowie Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 w Brzesku.

Wizyta w szkole było okazją do szczerych rozmów pomiędzy brzeską młodzieżą i jej żydowskimi gośćmi. Wszyscy uczestnicy spotkania wzięli udział w prowadzonym przez trenerkę Forum Dialogu warsztacie integracyjnym. Uczniowie przyjęli także grupę samodzielnie przygotowanym poczęstunkiem, który umilił wszystkim wolny czas przed wyjściem na wycieczkę po mieście.

fot. J.Machnowska

Spotkanie nie odbyło się jedynie w murach szkolnych – pomimo deszczowej pogody brzescy licealiści zaprosili też gości na przetłumaczony na język angielski autorski spacer śladami żydowskiej społeczności swojego miasta. Praca, którą wykonali w ciągu cyklu warsztatów Szkoły Dialogu, zrobiła ogromne wrażenie na gościach. Mogli oni usłyszeć od uczniów przeróżne lokalne historie – o zachowanych domach modlitwy, mykwie, rynku i cmentarzu żydowskim – wszystko to w miejscach, gdzie rozkwitało przed II wojną światową życie brzeskich Żydów. Spacer zakończył się przy nowopowstałym pomniku na cmentarzu żydowskim, upamiętniającym zbiorową mogiłę z czasów wojennych.

Tam uczniowie, w związku z nadchodzącym dniem Wszystkich Świętych, zapalili znicze, natomiast uczestniczący w spotkaniu rabin Neil Zuckerman odmówił modlitwę za zmarłych.

Chociaż grupa musiała szybko wracać do Krakowa, aby zdążyć na nadchodzący szabat, spotkanie na długo pozostanie w pamięci zarówno gości, jak i uczniów.

Więcej o Szkole Dialogu w Liceum Ogólnokształcącym im. Mikołaja Kopernika

Odwiedziny grupy National WWII Museum in New Orleans

lipiec 2018

Latem 2018 roku Alexandra Richie wraz ze studentami Summer School for the National WWII Museum in New Orleans odwiedziła Radzymin, aby pokazać amerykańskim studentom przykład miasta, którego ponad połowa mieszkańców przed II wojną światową była pochodzenia żydowskiego, oraz to, jak dzisiaj wygląda jego przestrzeń w kontekście pamięci o Zagładzie. Z grupą spotkał się Szymon Cymer – absolwent radzymińskiej Szkoły Dialogu 2014, Młody Lider Dialogu i obecny trener warsztatów Szkoły Dialogu. Opowiedział gościom o swojej drodze od udziału w Szkole Dialogu jako licealista do dzisiejszych studiów historycznych i pracy jako edukator w dziedzinie lokalnej historii żydowskiej. To nie pierwsza grupa, którą gościł w ramach Szkoły Dialogu w Radzyminie– w 2014 roku był jednym z uczniów zaangażowanych w spotkanie z grupą międzynarodowej organizacji edukacyjnej Facing History and Ourselves.

Radzymin, zazwyczaj pamiętany przez pryzmat historii wojennej roku 1920, odkrył swoją bogatą historię zróżnicowanego żydowskiego ośrodka zarówno chasydyzmu, jak i syjonizmu. Grupa zobaczyła także najważniejsze radzymińskie miejsca związane z przedwojenną społecznością żydowską – miejsce pozostałe po cmentarzu i szkole żydowskiej, budynek mykwy, czy dom rabina.

Spotkanie pozwoliło uczestnikom Summer School zobaczenie historii nie tylko militarnej, ale też tej codziennej – utrwalonej do dzisiaj w przestrzeni miasta.

Wizyta członków zarządu i pracowników Facing History

maj 2014

W maju 2014 roku Polskę odwiedziła delegacja członków zarządu i pracowników międzynarodowej organizacji edukacyjnej Facing History and Ourselves. Forum Dialogu pomagało w układaniu programu ich tygodniowego pobytu. Była to wyjątkowa okazja za zapoznania gości z efektami Szkoły Dialogu – delegacja odwiedziła pięć miejscowości, w których program ten był realizowany.

Poniżej zamieszczamy relację jednego z uczestników wizyty, który opisuje przebieg spotkania z uczniami i zorganizowaną przez nich wycieczkę śladami żydowskiego Radzymina:

„Gdy w końcu dojechaliśmy do szkoły to było jak łyk świeżego powietrza. Wszędzie byli witający nas uczniowie, dało się wyczuć nastrój oczekiwania na nasz przyjazd.

Po krótkim przedstawieniu dokonanym przez trenerów Forum powitał nas dyrektor szkoły; wielu nauczycieli nie mogło uczestniczyć w spotkaniu, bo uczniowie starszych klas zdawali akurat ustne egzaminy.

Zostaliśmy szybko przeprowadzeni przez serię wstępnych warsztatów zapoznawczych. Jednym z najciekawszych, w których uczestniczyła nasza grupka, polegał na tworzeniu przez nas symbolicznej mapy Polski – uczniowie w tym czasie rysowali analogiczną mapę Stanów Zjednoczonych. Na uczniowskiej mapie USA znalazł się wielki napis TOLERANCJA. To oczywiście sprowokowało nas do dyskusji o przypadkach amerykańskiej nietolerancji i postrzeganiu tych kwestii przez uczniów.

Te warsztaty były świetnym wstępem do spaceru po mieście i dowiedzenia się, co udało im się odkryć na temat radzymińskich Żydów.

Rozpoczął się spacer – uczniowie, przekazując sobie głos, opowiedzieli nam wszystko, czego dowiedzieli się o historii radzymińskiej społeczności żydowskiej podczas realizacji swojego projektu.

Resztę wspólnie spędzonego czasu poświęciliśmy na zwiedzanie kilku miejsc świadczących o kwitnącym życiu radzymińskiej społeczności żydowskiej, które zaczęło się w XVII wieku. Na łączną liczbę pięciu tysięcy mieszkańców miasta trzy tysiące było Żydami. Podczas spaceru odwiedziliśmy miejsce, gdzie funkcjonował cheder – szkołą dla młodych chłopców, którzy chcieli zostać rabinami. Potem dotarliśmy na łąkę, gdzie mieścił się cmentarz żydowski. Miejsce, gdzie był pochowany słynny szanowany rabin, było specjalnie oznaczone.

Następnie przeszliśmy ulicą Kilińskiego, niegdyś główną ulicą żydowskiego Radzymina. Minęliśmy dom, w którym przez dwa lata mieszkał Isaac Bashevis Singer.

Zobaczyliśmy ostatni dom w Radzyminie zamieszkany przez Żydów, a potem poszliśmy na teren, gdzie w czasie wojny funkcjonowało radzymińskie getto. Większość żydowskich mieszkańców została zamordowana w Treblince lub jeszcze na miejscu, gdy zostali zgromadzeni na stacji kolejowej. Później naziści zniszczyli większą część miasta.

Uczniowie opowiedzieli nam, jak udało im się dowiedzieć tych wszystkich rzeczy: prowadząc badania w miejskich archiwach, przeprowadzając wywiad z lokalnym historykiem. Niewiele udało im się dowiedzieć od swoich dziadków, z którymi też przeprowadzali wywiady. Dzięki tym badaniom uczniowie mogli nam zaprezentować pełen obraz bogatego życia radzymińskiej społeczności żydowskie, tragicznie przerwanego przez Zagładę.

Na koniec zadałem sobie pytanie: jak to doświadczenie wpłynie na uczniów, jak ich zmieni?

Jak się odnajdą w roli „strażników pamięci”?

Więcej o Szkole Dialogu w Liceum Ogólnokształcącym im. Cypriana K. Norwida