Celem naszego nowego programu, pierwszego tego typu, jest stworzenie płaszczyzny współpracy i wymiany myśli w ramach grupy polskich i izraelskich liderów opinii. Idea przewodnia programu daje im okazję do stworzenia trwałych więzi, nawiązania współpracy i przyjaźni.

Jednym z elementów programu są doroczne spotkania, odbywające się naprzemiennie w Polsce i Izraelu. Podczas każdego z tych spotkań międzynarodowa grupa liderów i liderek uczestniczy w intensywnym programie, podczas którego mierzą się z aktualnymi wyzwaniami we wzajemnych relacjach i dają wyraz wspólnej trosce o kształt naszych krajów, demokracji i społeczeństw.

Chcemy stworzyć polskim i izraelskim uczestnikom i uczestniczkom programu przestrzeń do dzielenia się swoimi opiniami na temat sytuacji w obydwu krajach. To wzmocni ich wzajemne zaufanie, niezależnie od tego, jaka akurat będzie sytuacja polityczna i dyplomatyczna między Polską a Izraelem. Doświadczenia ze spotkania w Polsce w 2018 roku pokazały dobitnie, jak ważne jest rozmawianie ze sobą, budowanie więzi i konstruktywne mierzenie się ze swoimi opiniami. Dziś robimy kolejny krok w kierunku lepszego i bardziej zniuansowanego rozumienia przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.

fot. J.Szkarłat and H.Gospodarczyk

Program „Wspólne dziedzictwo” to rozpoczęta w 2019 r. inicjatywa Forum zrodzona z przekonania, że prawdziwa zmiana relacji polsko-żydowskich musi w Polsce włączać również liderów społeczności chrześcijańskich i mieć także wymiar religijnego namysłu nad wspólnym dziedzictwem historii i religii, które nas łączy.

„Wspólne dziedzictwo” to słowa, które powracają w dokumencie Nostra Aetate 4, katolickiego Soboru Watykańskiego II, na określenie więzi, jaka łączy chrześcijan i Żydów ze względu na wspólną przeszłość i zakorzenienie chrześcijaństwa w dziedzictwie judaizmu. W polskim kontekście myślimy też o dziedzictwie historii, w której Żydzi i chrześcijanie żyli na tej ziemi obok siebie; historii, która bywała i słodka i gorzka, i jako taka jest pamiętana. Wspólne dziedzictwo to dla nas również doświadczenie Zagłady Żydów, która odbyła się tutaj i była doświadczeniem pokolenia naszych dziadków i pradziadków. To dziedzictwo trudne i chyba wciąż nie przeżyte, z którym również chrześcijanie na poziomie wiary muszą się mierzyć.

Uczestniczki i uczestnicy programu mierzą się ze skomplikowanymi kwestiami judeo-chrześcijańskiego dziedzictwa religijnego, a także trudnego współistnienia w Polsce społeczności chrześcijańskiej i żydowskiej, w tym historii Zagłady, które to kwestie niezmiennie kształtują stosunki polsko-żydowskie – zarówno wczoraj, jak i dziś. Program tworzy przestrzeń do tego, aby wspólnie, w ekumenicznym gronie, poznawać te tematy i rozmawiać o tym, co z tym dziedzictwem zrobić dziś, w naszych wspólnotach i w kontekście Polski.

2019

Seminarium to nie tylko fakty historyczne – spojrzenie na historię z perspektywy człowieka, jego godności, prawa do życia, marzeń. Ta trudna prawda często porusza do żywego. Wzmacnia postawę szacunku do ofiar, nazywania zła złem, bez usprawiedliwiania nikogo. Proces przebaczenia wymaga prawdy.

Michał Senk, Dyrektor Centrum Myśli Jana Pawła II, Warszawa

fot. M.Sokołowska

W 2019 roku w ramach programu odbyły się trzy spotkania angażujące 21 uczestników pierwszej edycji Wspólnego Dziedzictwa – w Warszawie, Jerozolimie i Łodzi. Do programu zaprosiliśmy liderów i liderki z różnych kręgów kościołów chrześcijańskich działających w Polsce: świeckie aktywistki, duchownych, dziennikarzy, akademiczki. Program został przemyślany jako całoroczny proces, który zakładał nie tylko wprowadzenie liderów i liderki środowisk chrześcijańskich w Polsce do problematyki relacji chrześcijańsko-żydowskich oraz umożliwienie bezpośredniego spotkania z żydowską perspektywą na kwestie teologiczne, historyczne i społeczne, ale przede wszystkim uwrażliwienie ich na potrzebę poruszania tych tematów w swoich środowiskach, na które mają wpływ.

Inaugurujące program marcowe seminarium w Warszawie skupiało się na zagadnieniach polskiego i izraelskiego dyskursu o Zagładzie oraz historii polskich badań nad Holokaustem. Uczestnicy wspólnie starali się odpowiedzieć na pytanie, jak pamięć o wydarzeniach historycznych – trudnych i niejednokrotnie jeszcze nie w pełni przyswojonych – przekłada się na osobiste narracje.

Podczas tygodniowego pobytu w Izraelu, uczestnicy i uczestniczki programu spotykali się z ekspertami i ekspertkami Jad Waszem, między innymi profesorem Yehudą Bauerem, aby rozmawiać o życiu żydowskim w przedwojennej Polsce, historii antysemityzmu i Zagładzie.

Spotkania te przerodziły się w głębokie dyskusje na tematy historyczne, filozoficzne i teologiczne, które brały pod uwagę zarówno polską, jak i izraelską narrację o przeszłości. W programie seminarium znalazły się także studyjne zwiedzanie Jerozolimy, kolacje szabatowe w domach rodzin skupionych wokół synagogi Kehillat Yedidya oraz spotkania, które pozwoliły uczestnikom poznać perspektywę świadków historii czy drugiego pokolenia. Ten osobisty wymiar rozmów pozwolił na konstruktywne skonfrontowanie ze sobą obowiązujących w Polsce i Izraelu oficjalnych narracji na temat stosunków polsko-żydowskich.

Cykl programu zakończyło seminarium w Łodzi z udziałem arcybiskupa łódzkiego Grzegorza Rysia, poświęcone kwestiom instytucjonalnych postaw polskich Kościołów chrześcijańskich wobec judaizmu od czasów II wojny światowej do dziś. Łódzkie spotkanie było także przestrzenią do określenia, na podstawie zgromadzonej wcześniej wiedzy, aktualnego stanu dialogu chrześcijańsko-żydowskiego w Polsce poprzez odpowiedzi na pytania towarzyszące uczestnikom od pierwszego seminarium: skąd idziemy, gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy.

Rozmowy na temat stanu wzajemnych relacji, poruszenie faktycznych problemów dały mi poczucie urzeczywistnienia dialogu chrześcijan i Żydów. Było to dla mnie bardzo istotne doświadczenie pozwalające przebić się przez warstwę powierzchowności dialogu na poziomie wspólnych uścisków dłoni, z których nic nie wynika.

Anna Siemieniec, organizatorka Dnia Judaizmu w Kościele katolickim we Wrocławiu/Dom Edyty Stein, Wrocław

2021

W związku z ograniczeniami pandemicznymi w 2021 roku program przybrał nową postać. Z zamiarem dotarcia do dużo szerszej publiczności z ciekawym merytorycznie programem przygotowaliśmy bardziej otwartą formułę programu, na którą składa się:

Wspólne Dziedzictwo: rozmowy o relacjach chrześcijańsko-żydowskich

Jest to cykl comiesięcznych, otwartych spotkań online, na których będziemy rozmawiali o relacjach chrześcijańsko-żydowskich. Spotkania są skierowane do osób zainteresowanych tematem ze środowisk chrześcijańskich w Polsce.

Wspólne dziedzictwo: seminaria online

W maju i czerwcu odbędą się dwa seminaria online, na których uczestnicy będą mieli wyjątkową okazję do zgłębiania tematu relacji chrześcijańsko-żydowskich z najwyższej klasy ekspertami i wiodącymi działaczami w tej dziedzinie. Planujemy dwa seminaria tematyczne: Reinventing judaism – how Judaism faces contemporary challenges oraz When Christians stopped being Jews? Te spotkania będą odbywać się w języku angielskim i będą miały charakter zamknięty – obowiązywać będzie rejestracja na seminarium.

W 2021 roku program współfinansowany jest przez Dutch Jewish Humanitarian Fund oraz Zgromadzenie Sióstr Matki Bożej z Syjonu.

Uczniowie i uczennice uczestniczący w programie Szkoła Dialogu oraz Liderki i Liderzy Dialogu niestrudzenie pracują, by odkrywać i upamiętniać dziedzictwo żydowskich społeczności, przed wojną zamieszkujących ich małe ojczyzny. Rzadko jednak mają szansę na spotkanie z przedstawicielkami i przedstawicielami współczesnej społeczności żydowskiej. Żydowskie wycieczki odwiedzające Polskę najczęściej nie mają okazji do głębszego kontaktu z polskimi mieszkańcami odwiedzanych miejsc – a przez to ich uformowany podczas takiej podróży obraz Polski jest niepełny. Aby zmienić tę sytuację, od 2010 roku organizujemy Spotkania między uczestnikami i uczestniczkami naszych programów w Polsce, czyli tymi, którzy dokumentują i upamiętniają żydowską pamięć  – a żydowskimi gośćmi z zagranicy, dla których Polska pozostaje ważna jako kraj przodków. Dzięki tym spotkaniom uczniowie i uczennice, oraz Liderzy i Liderki mogą przekonać się, że ich imponujący wysiłek jest doceniany przez osoby o często bardzo emocjonalnym i osobistym stosunku do żydowskiej historii Polski. Żydowscy goście z kolei zyskują fachowych i życzliwych przewodników po – często jakże odmiennej od ich dotychczasowych doświadczeń – rzeczywistości współczesnej Polski.

Lista miejscowości

Darczyńcy

Program współfinansowany przez Malka and Pinek Krystal Scholarship Fund.

Forum Dialogu od 2006 r. organizuje wizyty studyjne w Polsce dla liderów społeczności żydowskich z USA, Kanady, Australii, Wielkiej Brytanii i Izraela. Podczas tygodniowego pobytu uczestnicy poznają współczesną Polskę, niuanse relacji polsko-żydowskich oraz odradzającą się społeczność żydowską. Oprócz spotkań z ekspertami wizyty stwarzają okazję do nieformalnych spotkań z liderami opinii publicznej, młodzieżą ze Szkół Dialogu oraz Liderami Dialogu – lokalnymi aktywistami z mniejszych miejscowości.

Taki pobyt w Polsce otwiera oczy naszych gości na zupełnie nieznaną rzeczywistość i – jak sami najczęściej mówią – zmienia ich sposób patrzenia na Polskę. Uczestnicy wizyty spotykają ekspertów od spraw polsko-żydowskich, historii, transformacji, gospodarki – dziennikarzy, polityków, naukowców i biznesmenów. Z jednej strony poznają dokładnie przeszłość, a z drugiej dowiadują się o życiu współczesnej Polski i organizacjach zajmujących się rozwijaniem relacji polsko-żydowskich. Od przedstawicieli polskiej społeczności żydowskiej słyszą o odradzającym się w Polsce życiu żydowskim. Mają też szansę na nieformalne spotkania podczas kolacji w domach Przyjaciół Forum Dialogu. Obok tych spotkań najbardziej cenią sobie spotkania z młodzieżą i lokalnymi aktywistami, które są prawdziwym dowodem na to, że Polska zmienia się na wielu poziomach. Obraz Polski, który pokazujemy, jest szczery – bez upiększeń, ale też bez kreślenia go czarnymi barwami.

Pamiętamy o trudnych rodzinnych wspomnieniach, z którymi często przyjeżdżają nasi goście. Wizyta studyjna daje okazję to spojrzenia na historię własnej rodziny w szerszej perspektywie, konfrontacji z własnymi emocjami i przekonaniami. Nierzadko zachęca do powrotu z rodziną, pójścia śladem miejsc związanych z przodkami.

Wielu uczestników wizyt chce kontynuować proces poznawania Polski wraz z nami, o czym może świadczyć zorganizowany przez nas w Polsce w czerwcu 2015 r. reunion, który zgromadził uczestników sprzed prawie dziesięciu lat i takich, którzy byli w Polsce zaledwie pół roku wcześniej. Pobyt w Polsce dla większości uczestników wizyt jest początkiem odnowionej relacji z krajem przodków.

 Jeśli chcecie zobaczyć, co nowa Polska myśli, czuje i jak się zachowuje wobec swoich Żydów, przyjedźcie do Polski. Będziecie zaskoczeni i głęboko poruszeni.

Sam Lipski, dyrektor wykonawczy Pratt Foundation, Australia

Jechałam do Polski z bardzo cynicznym nastawieniem – fakt, że jako 5-latka zostałam «wyrzucona z Polski» w 1968 r., stał się podstawą mojej tożsamości. Jako 50-latka uznałam, że chce naprawić swoje stosunki z Polską, w czym ta podróż niezmiernie mi pomogła. Ujrzałam nową, wolna Polskę, zupełnie inną niż ta, którą zapamiętałam z dzieciństwa. Po tak głęboko emocjonalnych przeżyciach postanowiłam odzyskać swe polskie obywatelstwo. By uczcić 20 pokoleń żydowskich przodków mieszkających w Polsce, nasza rodzina zdecydowała się zorganizować bar micwę naszego najmłodszego syna w Polsce.

Eva Wisnik, Nowy Jork

Odbywający się od ponad dwudziestu lat Polsko-Żydowski Program Wymiany organizowany jest przez Forum Dialogu i jedną z najważniejszych organizacji żydowskich w Stanach Zjednoczonych, American Jewish Committee. W jego ramach co roku grupa polskich liderów opinii publicznej poznaje amerykańskie środowiska żydowskie, w Polsce zaś gościmy delegacje przedstawicieli władz AJC z różnych regionów USA.

Program stanowi niepowtarzalną okazję dla przedstawicieli polskich środowisk opiniotwórczych – dziennikarzy, naukowców, artystów, biznesmenów i liderów organizacji pozarządowych – żeby poznać American Jewish Committee, specyfikę jego działania, a co najważniejsze – spojrzeć na stosunki polsko-żydowskie z perspektywy amerykańskich Żydów. Podczas tygodniowego pobytu w USA delegacja odwiedza Waszyngton, Boston i Nowy Jork. Uczestnicy rozmawiają z politykami o relacjach polsko-amerykańskich, analizują, jaki jest wizerunek Polaków w USA, w jaki sposób mówi się i uczy w szkołach o historii, Holokauście. Zastanawiają się, jak będą wyglądać stosunki polsko-żydowskie i polsko-amerykańskie w przyszłości i co możemy zrobić, by były jak najlepsze.

Również co roku grupa liderów AJC odbywa taką niezwykłą podróż do Polski. Staramy się rozszerzyć pryzmat, przez jaki Polska jest często postrzegana w środowiskach żydowskich w USA, a który często ogranicza się do czasu Holokaustu i antysemityzmu. Chcemy pokazywać obraz szczery – bez upiększeń, ale też bez kreślenia go czarnymi barwami. Dla członków AJC tydzień spędzony w Polsce to okazja odkrycia współczesnego oblicza kraju, lepszego zrozumienia polsko-żydowskich relacji.

To wszystko dzięki licznym spotkaniom z ekspertami i zwiedzaniu Warszawy, Lublina, Krakowa i Rzeszowa oraz wizytom w miejscach pamięci w Auschwitz-Birkenau oraz w obozie zagłady w Bełżcu, którego nowy pomnik i muzeum powstały dzięki współpracy AJC z polskim rządem. Forum Dialogu zapoznaje ich także z liderami społeczności żydowskiej, która dziś mieszka w Polsce. Przybliża gościom historię polskich Żydów, a także prezentuje instytucje, które szczególnie dbają o pamięć żydowską i rozwój stosunków polsko-żydowskich.

Zarówno wizyta polskiej delegacji w Stanach Zjednoczonych, jak przedstawicieli AJC w Polsce jest okazją do nieformalnych spotkań między uczestnikami delegacji i alumnami programu wymiany. Podczas ponad dwudziestu lat trwania programu w tym wyjątkowym projekcie wzięło udział ponad trzysta osób z obu krajów. Dzięki temu budujemy zrozumienie między liderami społecznymi w obu krajach, przekonujemy o znaczeniu polsko-żydowskiego dialogu w dzisiejszym świecie i tworzymy osobiste więzi między członkami obydwu ważnych organizacji

Wydarzenia

Od 2012 Forum Dialogu stale współpracuje z jedną z najważniejszych organizacji edukacyjnych w USA, Facing History and Ourselves. Facing History and Ourselves założono w 1976 roku w Bostonie, aby pracować na rzecz budowy otwartego i sprawiedliwego społeczeństwa poprzez walkę z ksenofobią, antysemityzmem i innymi uprzedzeniami. Facing History and Ourselves współpracuje z nauczycielami, szkoląc ich i pomagając wykorzystywać nauczanie historii, literatury, socjologii i psychologii do kształtowania postaw etycznych i umiejętności krytycznego myślenia wśród młodych ludzi.

W ramach współpracy zespół Forum uczestniczył w konsultacjach programowych z Facing History and Ourselves w 2012 r. W 2014 r. mieliśmy okazję współuczestniczyć w planowaniu wizyty w Polsce przedstawicieli zespołu i zarządów regionalnych Facing History and Ourselves, którzy między innymi odwiedzili uczniów pięciu szkół biorących udział w programie Szkoła Dialogu. W 2016 r. przedstawicielki zespołu Forum miały okazję uczestniczyć w corocznych seminariach dotyczących edukacji o Zagładzie prowadzonych przez Facing History and Ourselves w Brookline i w Nowym Jorku.
Jak dotąd najważniejszym wspólnym projektem realizowanym przez Forum Dialogu i Facing History and Ourselves były odbywające się przez cztery lata coroczne letnie wizyty studyjne w Polsce dla nauczycieli z amerykańskich szkół żydowskich współpracujących z Facing History and Ourselves.

Tygodniowy program poświęcony był historii i teraźniejszości stosunków polsko-żydowskich. Zdobyte w Polsce doświadczenia nauczyciele przenosili do szkół, w których uczą zwykle tematów związanych z historią, Zagładą, tożsamością żydowską i judaizmem. Dla większości uczestników była to pierwsza wizyta w naszym kraju. Tydzień spędzony z Forum Dialogu w Polsce to dla nich okazja do spojrzenia na wiele zagadnień w nowy sposób.
Taka podróż, która często jest bardzo osobistym doświadczeniem, przekłada się potem na kształt szkolnych lekcji. Uczestnicy są bowiem zobowiązani, żeby jakiś segment wiedzy zdobytej podczas pobytu w Polsce wykorzystać w swojej pracy z uczniami. Może to być lekcja o transformacji po 1989 r., o polskiej literaturze, o pamięci, Zagładzie czy pisarzach jidysz i ich związku z Polską, o powstaniu warszawskim. W ten sposób doświadczenie wizyty w Polsce owocuje w pracy nauczycieli biorących udział w programie.

Czuję się zaszczycona, że mogłam wziąć udział we wspólnym programie Forum i Facing History and Ourselves. Zamierzam wykorzystać to, czego się tu nauczyłam, by zorganizować dla moich uczniów inną, bardziej zniuansowaną wycieczkę do Polski – taką, która pozwoli im spojrzeć na ten kraj z nowej perspektywy.

Shoshanah Zaritt, dyrektor Junior and Senior Programs,
Gann Academy w Waltham, Massachusetts